عوامل افزايش شادكامى و رضامندى است . به همين جهت ، يكى از توصيه هاى دين به پيروان خود ، استفاده از مقايسه نزولى است . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله وقتى مى خواهد كسى همانند ابوذر را تربيت كند ، به او توصيه مى كند كه از مقايسه صعودى پرهيز كرده، از مقايسه نزولى استفاده نمايد . او خود در اين باره مى فرمايد:
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله مرا به هفت چيز سفارش كرد : اين كه نگاه كنم به كسى كه پايين تر از من است و ننگرم به كسى كه بالاتر از من است ... . ^۱
اگر انسان ، خود را با زندگى هاى بهتر مقايسه كند ، دچار تلخ كامى و احساس ناكامى مى گردد و از زندگى خود لذّت نمى برد .
اگر چنين اتفاقى افتاد ، يكى از بهترين مقابله ها استفاده از مقايسه نزولى است . اين روش ، از آموزه هاى اولياى دين است . امام باقر عليه السلام در اين باره مى فرمايد:
بپرهيز از اين كه نگاه كنى به كسى كه برتر از توست ... پس اگر از اين كار (نگاه به بالادست) ، چيزى بر تو وارد شد ، به ياد آور زندگى پيامبر خدا صلى الله عليه و آله را كه غذايش از جو و شيرينى اش خرما و هيزمش شاخه هاى خشك شده نخل بود ، هرگاه يافت مى شد . ^۲
گاهى انسان ، تصوّر مى كند بد بودن وضع زندگى به خاطر پشت كردن خدا به انسان بوده ، نشانه نگون بختى است . بررسى زندگى افرادى همچون پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و ديگر اولياى دين ، اين تصوّر باطل را مى زدايد ؛ چون انسان مى بيند كسانى هم كه برترين انسان ها بوده اند، از زندگى هاى معمولى و بلكه سخت ، برخوردار بوده اند و بدين سان ، آرام مى گيرد و از آن احساس ناخوشايند و آن تصوّر نادرست ، دور مى گردد. همچنين پيامبر خدا صلى الله عليه و آله مى فرمايد :

هر كس با ادب الهى تربيت نشود ، از حسرت خوردن بر دنيا ، نفَسَش به شماره مى افتد . ^۱
مقايسه صعودى ، آن قدر زندگى را بر انسان سخت مى كند كه گويى انسان در حال جان كندن است و در اين شرايط نمى توان زندگى آرام و لذّت بخشى را انتظار داشت.

۳ . ناسپاسى و بى تابى

ناسپاسى مربوط به نعمت هاست و بى تابى ، مربوط به سختى ها. انسان موفّق ، كسى است كه از سويى از آنچه دارد ، آگاه بوده ، نسبت به آن ، شاكر باشد و از سوى ديگر ، نسبت به سختى ها بردبار بوده ، از بى تابى كردن بپرهيزد . كسى كه شاكر نيست ، از آنچه دارد ، بى خبر است و يا آنچه را دارد، نعمت نمى داند و لذا از آن ، لذّت نمى برد و كسى هم كه بردبار نيست ، سختى ها را تحمّل نمى كند و بى تاب مى گردد و همين ، مشكل او را افزايش مى دهد و در مجموع ، نبودِ سپاس گزارى و بردبارى ، موجب نارضايتى از زندگى مى گردد .
ناسپاسى و بى تابى نيز ريشه در مقايسه صعودى دارند . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در اين باره مى فرمايد :
كسى كه ... در دنياى خود به كسى كه بالاتر از اوست نگاه كند و نسبت به آنچه ندارد افسوس خورد ، خداوند ، نه او را شاكر مى نويسد و نه بردبار . ^۲

دو . مقايسه افزاينده

مقايسه نزولى (مقايسه كردن خود با افراد پايين تر در مادّيات) ، يكى از