گشته است و اگر انسان در ناز و نعمت باشد ، احساس آزادى و رهايى كرده ، مى پندارد كه ميدان جولان بسيارى دارد . در اين حالت اگر به ياد مرگ افتد ، آن دايره بى انتها تنگ مى شود و جلو افراط ها گرفته مى شود و در مجموع ، انسان ، در حالت تعادلْ باقى مى ماند . اين ، كاركرد روانى ياد مرگ است ؛ پس ياد مرگ ، نقش مديريت كنندگى در خوشايند و ناخوشايند زندگى دارد . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در اين باره مى فرمايد:
زياد به ياد منهدم كننده لذّت ها باشيد ؛ زيرا هيچ كس آن را در تنگناهاى زندگى به ياد نمى آورد ، مگر اين كه زندگى را بر او مى گشايد و هيچ گاه در گشايش ، آن را به ياد نمى آورد ، مگر آن كه آن را تنگ مى كند . ^۱
بر همين اساس ، معصومان عليهم السلام در مقام تسكين ناراحتى هاى مردم ، آنان را به ياد مرگ فرا مى خواندند . ابوبصير از سختى زندگى ، رنج مى برده است . وى خدمت امام صادق عليه السلام مى رسد و از وسوسه و ناراحتى روحى اش به حضرت شكايت مى كند . امام صادق عليه السلام به وى مى فرمايد:
اى ابومحمّد! به ياد آور جدا شدن بنْد بندت را، و بازگشت دوستانت را هنگامى كه تو را در قبر دفن كردند، و خارج شدن كرم ها از بينى ات، و خوردن كرم ها گوشت بدنت را، كه اين ، آسان مى گرداند بر تو وضعيتى را كه در آن هستى.
ابوبصير مى گويد : «به خدا سوگند هيچ گاه مرگ را ياد نكردم ، مگر آن كه اندوهى را كه از امر دنيا داشتم ، تسكين يافت !» ^۲ .
از شگفتى ها اين است كه ياد مرگ ، زندگى را راحت مى سازد . اين كه آسايش زندگى در سايه ياد مرگ تحقّق يابد ، شگفت انگيز است و بايد آن را

ب ـ ياد مرگ

ياد مرگ ، منهدم كننده لذّت هاست! اين شايد مهم ترين توصيفى باشد كه در روايات ، بيشترين تأكيد را بر آن شاهد هستيم . يادآورى مرگ ، لذّت خواهى را در وجود انسان مى ميراند . انسان ، از آن جهت كه لذّت طلب و راحت خواه است ، هنگام مواجهه با سختى ها و مشكلات ، دچار فشارهاى روانى سخت و گاه طاقت فرسا مى گردد ؛ اما يادآورى مرگ (اين هول برانگيزترين واقعه زندگى) ، هر حادثه تلخى را كوچك و تحمّل پذير مى سازد .
روزى پيامبر خدا صلى الله عليه و آله خطاب به حاضران فرمود : «همواره منهدم كننده لذّت ها را ياد كنيد!» . حاضران پرسيدند : «اى پيامبر خدا! منهدم كننده لذّت ها چيست؟!» . حضرت در پاسخ فرمود :
مرگ؛ همانا كسى كه زياد به ياد مرگ باشد ، از شهوت ها جدا مى شود و كسى كه از شهوت ها جدا شود ، مصيبت ها بر او آسان مى گردد و كسى كه مصيبت ها بر او آسان شد ، در خيرات ، شتاب مى گيرد . ^۱
امام على عليه السلام نيز درباره نقش كاهندگى ياد مرگ مى فرمايد:
مرگ را و روز خروجتان از قبرها را و ايستادنتان در برابر خداوند ـ عزّ وجلّ ـ را زياد ياد كنيد كه مصيبت ها را بر شما آسان مى گرداند . ^۲

كاركرد روانى ياد مرگ

اگر انسان در سختى باشد و به ياد مرگ افتد ، گشايشى براى او حاصل مى شود و احساس مى كند از آن تنگنا خارج شده و زندگى ، تحمّل پذير