از صبر و نماز كمك بخواهيد كه خداوند ، با صابران است» .
در تفسير اين آيه ، اشاره شده كه مراد از صبر، روزه است. هر چند بحث از روزه ، فرصت مناسب خود را مى خواهد ؛ ولى به اختصار مى توان گفت كه با روزه گرفتن، توان مقاومت انسان افزايش مى يابد. انسان روزه دار ، به اختيار خود بسيارى از چيزهايى را كه براى او خوشايند است، ترك مى كند و رنج محروميت را بر خود هموار مى سازد. اين ، تمرينى است براى افزايش توان بردبارى. اضافه بر اين، توجّهات و عنايت هاى خداوند نيز نصيب انسان روزه دار مى گردد كه اين، خود بر توان مقاومت انسان مى افزايد.
از سوى ديگر، نماز ، برقرارى پيوند با خداست؛ خداوندى كه هم مهربان است هم مقتدر و هم شكست ناپذير. ارتباط با چنين منبع رحمت و قدرتى، پشتوانه بسيار مهمّى به شمار مى رود كه انسان را همانند فولاد، مقاوم مى سازد. از اين روست كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله هر گاه محزون مى گشت، به نماز پناه مى برد و كمك مى گرفت. در سيره آن حضرت چنين آمده است:
پيامبر اكرم اين گونه بود كه هر گاه چيزى ايشان را ناراحت مى ساخت، از روزه و نماز كمك مى گرفت . ^۱
همين مطلب در باره امير مؤمنان عليه السلام نيز روايت شده است. امام صادق عليه السلام در اين باره مى فرمايد :
على عليه السلام اين گونه بود كه هر گاه چيزى ايشان را نگران و هراسان مى كرد، به نماز پناه مى برد.
سپس حضرت اين آيه را تلاوت فرمود:
«وَ اسْتَعِينُواْ بِالصَّبْرِ وَ الصَّلَوةِ ^۲ . ^۳

و فرمود :
«فَإِن تَوَلَّوا فَقُل حَسبِيَ اللّهُ لا إلهَ الّا هُوَ عَلَيهِ تَوَكَّلتُ وهُوَ رَبُّ العَرشِ العَظيمِ . ^۱ پس اگر آنان روى برگرداندند، تو بگو: مرا بس است آن خدايى كه هيچ خدايى جز او نيست، بر او توكّل مى كنم و او صاحب اختيار عرش عظيم است» .
نمرود ، حضرت ابراهيم را در منجنيق گذاشت و به سوى آتشْ پرتاب كرد . ميان زمين و آسمان ، جبرئيل آمد و گفت : «آيا خواسته اى دارى؟» . حضرت گفت : «از تو نه! خدا مرا بس است و او بهترين وكيل است» . ميكائيل آمد و گفت : «خزانه هاى آب و باران ، به دست من است ؛ اگر مى خواهى ، آتش را خاموش كنم» . فرمود : «نه» . جبرئيل گفت : «پس از خدا بخواه» . حضرت ابراهيم فرمود : «همين كه او مى داند من در چه حالى هستم ، كافى است!» . ^۲
اگر انسان ، چنين تصوّرى از خدا داشته باشد و بر چنين خدايى توكّل كند ، در سخت ترين مشكلات ، آرام خواهد بود . به همين جهت ، امام على عليه السلام مى فرمايد:
هر كس توكّل كند، اندوهگين نمى شود. ^۳

۳ . استعانت از روزه و نماز

قرآن كريم ، به صراحت از صبر و نماز ، به عنوان دو منبع مهم در تقويت توان ياد كرده است :
«اسْتَعِينُواْ بِالصَّبْرِ وَ الصَّلَوةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّـبِرِينَ . ^۴