39
منشأ عصمت از گناه و خطا (نظریه ها و دیدگاه ها)

که مصونیت آن حضرت را از گناه (و خطا) در پی داشته باشد۱.۲ در حدیثی از امام صادق علیه السّلام ایشان در مقام تبیین چگونگی تولد پیامبر و امام می‏فرمایند: امام پس از تولد، از درون عرش، با این جمله مورد خطاب قرار می‏گیرد: «یا فلان بن فلان اُثبُت تُثبَت».۳ گرچه نظرات شارحان درباره چگونگی خواندن این عبارت، متفاوت است،۴ اما آنچه از این عبارت ظاهر است، اینکه با علم و یقین در همه گفتارها و رفتارهای خود بر حق ثابت باش که خدا تو را در این کار تأیید و تثبیت خواهد کرد.۵ به دلیل اطلاق موجود در این عبارت، از آن فهمیده می‏شود که چنانچه معصوم تلاش خود را در پایداری بر انجام وظیفه خویش در همه حال انجام دهد، در همه حالات مورد حمایت کامل خدا خواهد بود و این، چیزی جز عصمت کامل از گناه (و خطا) نیست.

در حدیثی دیگر، امام صادق علیه السّلام درباره رسولان الهی و بندگان خاص او فرمود که خداوند در آنان پنج روح قرار داده است: روح‎القدس، روح ایمان، روح قوت، روح شهوت و روح حرکت.۶ از این متون و متون مشابه دانسته

1.. معلوم است که این آیه در بحث اعطای علم به معصومان نیز قابل طرح است و دیگر مؤیدهای این آیه در آنجا مورد بحث قرار داده خواهد شد. برای اطلاع بیشتر درباره محتوای آیه ر.ک: الطوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۳۲۴.

2.. از دیگر آیاتی که می‏تواند به عنوان مؤید در این بحث طرح شود، آیه ۳۲ سوره فرقان است.

3.. «یا فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ اثْبُتْ تُثْبَتْ فَلِعَظِیمٍ مَا خَلَقْتُک أَنْتَ صَفْوَتِی مِنْ خَلْقِی وَمَوْضِعُ سِرِّی وَعَیبَةُ عِلْمِی وَأَمِینِی علی وَحْیی وَخَلِیفَتِی فِی أَرْضِی»، الکلینی، الکافی، ج۱، ص۳۸۵ - ۳۸۷.

4.. ر.ک: المجلسی، مرآة العقول، ج۴، ص۲۶۱، الفیض الکاشانی، الوافی، ج۳، ص۶۹۳؛ المازندرانی، شرح الکافی - الاصول والروضة، ج۶، ص۳۵۸.

5.. ر.ک: المجلسی، مرآة العقول، ج۴، ص۲۶۱.

6.. «الإمامُ الصادق علیه السّلام فی قوله تعالی: (وَ ٱلسَّابِقُونَ ٱلسَّابِقُونَ * أُولٰئِكَ ٱلْمُقَرَّبُونَ): السابِقُونَ هُم رُسُلُ اللّهِ، و خاصَّةُ اللّهِ مِن خَلقِهِ، جَعَلَ فیهِم خَمسَةَ أرواحٍ: أیدَهُم بِرُوحِ القُدُسِ فَبِهِ عَرَفُوا الأشیاءَ، وأیدَهُم بِرُوحِ الإیمانِ فَبِهِ خافُوا اللّهَ عز و جل، وَأیدَهُم بِرُوحِ القُوَّةِ فَبِهِ قَدَرُوا علی طاعَةِ اللّهِ، وَأیدَهُم بِرُوحِ الشَّهوَةِ، فبِهِ اشتَهَوا طاعَةَ اللّهِ عز و جل وَکرِهُوا مَعصِیتَهُ، وَجَعَلَ فیهِم رُوحَ المَدْرَجِ الذی بهِ یذهَبُ الناسُ و یجِیئُونَ»؛ «سابقون سابقون(( (پیشروان درجه یک) آنان مقربانند»، دسته سابقون: رسولان خدا و مخصوصان حضرت او باشند از خلق او که در آنها پنج نیروی روحی نهاده: ۱. با روح القدس آنها را تأیید کرده و به وسیله او هر چیز را شناخته و فهمیدند؛ ۲. روح ایمان و عقیده که به وسیله آن از خدا عز و جل بترسند؛ ۳. روح توانایی که به وسیله آن فرمان خدا برند؛ ۴. روح شهوت که به وسیله آن طاعت خدا جویند و از نافرمانی خدا بدشان آید؛ ۵. روح تحرک که به وسیله آن مردم رفت و آمد کنند و زنده باشند» (الکلینی، الکافی، ج۱، ص۲۷۱، ح ۱ و ر.ک همان، ج۲، ص۲۸۱، ح ۱۶).


منشأ عصمت از گناه و خطا (نظریه ها و دیدگاه ها)
38

آیه، حمایت الهی در اعطای ثبات قدم به پیامبر صلی الله علیه و آله سبب شده تا آن حضرت به مشرکان تمایل پیدا نکند. این آیه نیز نشان می‏دهد که مأموریت عظیم پیامبر در ابلاغ رسالت و هدایت انسان‏ها به اندازه‏ای سنگین است که نیازمند حمایت ویژه الهی است.۱

برخی آیات و روایات دیگر، هرچند دربردارنده واژه امداد و نصرت نیستند، ولی مصداق آن را بیان می‏کنند: (وَلَوْلَا فَضْلُ ٱللَّهِ عَلَيْكَ وَرَحْمَتُهُ لَهَمَّت طَّائِفَةٌ مِّنْهُمْ أَن يُضِلُّوكَ وَمَا يُضِلُّونَ إِلَّا أَنفُسَهُمْ وَمَا يَضُرُّونَكَ مِن شَىْ‏ءٍ وَأَنزَلَ ٱللَّهُ عَلَيْكَ ٱلْكِتَابَ وَٱلْحِكْمَةَ وَعَلَّمَكَ مَا لَمْ تَكُن تَعْلَمُ وَكَانَ فَضْلُ ٱللَّهِ عَلَيْكَ عَظِيمًا).۲ بر اساس این آیه، گروهی تصمیم داشتند تا حضرت را گمراه کنند، اما خدای سبحان تضمین می‏دهد که توان ضرر رساندن به آن حضرت را نخواهند داشت. در ادامه، ریشه این حمایت در چند چیز دانسته شده است: نخست فرستادن قرآن و حکمت برای آن حضرت؛ همچنین آموختن به آن حضرت درباره وقایع، حقایق و احکامی که نمی‏دانسته است؛ در پایان هم لطف بسیار خدا نسبت به آن حضرت مورد تأکید قرار گرفته که می‏تواند سایر اموری باشد

1.. برای توضیح بیشتر درباره چگونگی دلالت آیه بر مقصود، ر.ک: الطباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۳، ص۱۷۳ و الشیخ المفید، المسائل العکبریة، ص۱۰۸ - ۱۱۰ (البته در تعدادی از روایات بیان شده که مقصود از این آیه و امثال آن، غیر پیامبر است. برای دیدن این روایات ر.ک: الری‏شهری، میزان الحکمة، ج۹، ص۳۷۲. علامه برخی از این روایات را نقل کرده و وجه جمع آن با ظهر آیه را بیان نکرده است. ر.ک: الطباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۳، ص۱۷۸). شاید بتوان این روایات را بر سطح پایین برخی مخاطبان بعضی از این احادیث و محتوای ظاهر این آیه را بر معنای ژرف و چندضلعی منشأ عصمت حمل کرد. توضیح این مطلب، اینکه این آیه، حاکی از آن است که پیامبر بدون حمایت الهی در معرض انحراف از مسیر صحیح است. این مطلب، با ادله گوناگون قابل اثبات است؛ اما ممکن است افرادی که ضعف در باور دارند، نتوانند این موضوع را تحمل کنند؛ ازاین‏رو در تعدادی از روایات، همه مطالبی را که ممکن است از آنها استشمام عتاب پیامبر شود به غیر آن حضرت بازگردانده‏اند.

2.. نساء: ۱۱۳.

  • نام منبع :
    منشأ عصمت از گناه و خطا (نظریه ها و دیدگاه ها)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 996
صفحه از 258
پرینت  ارسال به