پیامبران علیهم السّلام معصوم‏اند. از دیدگاه شیعیان، افزون بر پیامبران، ائمه و حضرت فاطمه علیهم السّلام نیز معصوم‏اند.

قلمرو عصمت

مقصود از این عبارت، ابعاد عصمت معصوم است. از دیدگاه اکثر شیعیان و تعدادی از اهل سنت، محورهای عصمت معصومان در دو بخش کلی قابل گردآوری است:

عصمت عملی

از بعد عملی، معصوم در سه محدوده دارای عصمت است:

عصمت از گناه، قبل و بعد از نبوت و امامت؛

عصمت از ترک اولی، قبل و بعد از نبوت و امامت؛

عصمت از خطا، قبل و بعد از نبوت و امامت.

عصمت علمی

منظور از این عبارت، این است که معصوم در سخنانی که ابراز می‏کند دارای عصمت است. این بُعد نیز سه محدوده را در بر می‏گیرد:

عصمت از خطا در تبیین دین، قبل و بعد از نبوت و امامت؛

عصمت از خطا در دیدگاه‏های علمی غیردینی، قبل و بعد از نبوت و امامت؛

عصمت از خطا در امور عادی، قبل و بعد از نبوت و امامت.^۱

منشأ

مقصود از منشأ، این است که عصمت معصومان علیهم السّلام از «گناه و خطا»، ریشه در

«اعتصام به خدا» به معنای امتناع (بازداشته‏شدن)^۱ به کمک اوست.^۲

معنای اصطلاحی عصمت (از گناه)

دانشمندان مسلمان در تعریف عصمت (از گناه)، دیدگاه‏های متنوعی دارند: تعدادی از متکلمان آن را لطفی از سوی خدا دانسته‏اند که با وجود آن، مکلف داعی برای ترک طاعت و انجام معصیت ندارد.^۳ برخی دیگر از متکلمان، عصمت را عدم آفرینش گناه در معصوم دانسته‏اند.^۴ عمده فیلسوفان و شماری از متکلمان، عصمت آن را ملکه و صفت راسخه‏ای در نفس دانسته‏اند که فرد واجد آن را از گناهان بازمی‏دارد؛ هرچند قدرت بر انجام گناه را از او سلب نمی‏کند.^۵ برخی عرفا آن را «کمال توفیق الهی برای بنده» می‏دانند.^۶ برخی دیگر از عرفا آن را «فیض الهی دانسته‏اند که انسان با وجود آن طلب خیر می‏کند و از شر می‏پرهیزد؛ گویا که این فیض، بخشی از صفات نفسانی او شده است».^۷

شاید بتوان همه این تعاریف را در عبارت زیر خلاصه کرد که عصمت (از گناه)، ویژگی است که معصوم با داشتن آن از گناه، مصون خواهد بود.

معصومان

در این نوشتار از این واژه، فراوان استفاده خواهد شد. مقصود از آن، همه انسان‏های معصوم خواهد بود: بر اساس دیدگاه اکثر اهل سنت، همه