خَلَقَ؛ از شر آنچه آفریده است).^۱ آیا همنشینی «شر» با «ما خلق» دال بر شر بودن کل عالم نیست؟ برخی مفسران «ما خلق» را بیانگر عالم خلق در برابر عالم امر گرفته، بیان می‏دارند: عالم خلق چون عالم مخلوقات است، دارای شر خواهد بود؛ همان‏گونه که عالم امر خیر مطلق است.^۲ گویا پیش‏فرض‏های فلسفی در تفسیر قرآن با این‏گونه تفسیر نمودن بی‏ارتباط نیست؛ زیرا چنین تفسیری با توجه به فقر وجودی مخلوقات در برابر ذات الهی بیان می‏گردد. ازآنجاکه بندگان فقیر الی الله هستند، جملگی ممکن‏الوجودند و ممکن‏الوجود نسبت به واجب‏الوجود فقر ذاتی دارد.

گروه دیگری از مفسران «ذی شر» را در تقدیر می‏گیرند؛ یعنی «من شر ذی شر ما خلق»؛ از شر هر صاحب شری.^۳ این تفسیر خالی از اشکال نیست؛ زیرا در تقدیر گرفتن واژه‏ای در قرآن دلیل می‏خواهد و این به قرینه نیاز دارد و ما قرینه‏ای برآن نداریم.

آنچه با روش معناشناسی میدان‏های معنایی به آن دست می‏یابیم، «شر» اضافه شده به «ما خلق» است و این دو کلمه همانطور که مفسران^۴ اذعان دارند، مضاف و مضافٌ الیه هستند. لذا شر آنچه خلق نمودی، یعنی شر هر موجود شَرور. به عبارتی آیه در صدد بیان پناه بردن رسول خدا به خداوند از مطلق شر است؛ نه شری که به دلیل ممکن‏الوجود بودن در ذات تمام مخلوقات

باید برای مصون ماندن از صدمات شرور به دنبال پناهگاه باشد. خداوند خالق تمام پدیده‏های عالم است و لذا او بهترین پناهگاه در برابر رخدادهای سخت خواهد بود.

از این رهگذر بندگان مخلَص در هر حال به خداوند پناه می‏برند. حضرت یوسف علیه السّلام هنگامی که به عنوان برده در خانه عزیز مصر بود، به خداوند سبحان پناهنده شد: (وَ رَاوَدَتْهُ ٱلَّتِى هُوَ فِى بَيْتِهَا عَن نَّفْسِهِ وَ غَلَّقَتِ ٱلْأَبْوَابَ وَ قَالَتْ هَيْتَ لَكَ قَالَ مَعَاذَ ٱللَّهِ؛ و آن زنی که وی در خانه‏اش بود، از او به رفق و فریب درخواست کامجویی کرد و درها را محکم بست و گفت: بشتاب، من از بهر تو آماده‏ام. یوسف گفت: پناه می‏برم به خدا).^۱ همین‏گونه آن‏گاه که در مسند قدرت بود، زمانی که برادران از او خواستند تا یکی دیگر را به جای بنیامین بگیرد، می‏فرماید: (قالَ مَعاذَ اللَّهِ أَنْ نَأْخُذَ إلَّا مَنْ وَجَدْنا مَتاعَنا عِنْدَهُ إِنَّا إِذاً لَظالِمُون؛ گفت: پناه بر خدا که جز کسی را که متاع خود را نزد او یافته‏ایم بگیریم، که در غیراین صورت ما حتماً ستمکاریم).^۲

رسول گرامی صلی الله علیه و آله هنگام مواجهه با شر به خداوند پناه می‏برد: (أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلْفَلَقِ؛ پناه می‏برم به پروردگار سپیده‏دم).^۳ ازآنجاکه رسول خدا نیز یک انسان است (قُلْ اِںݧݐَّمآٰ اَنَا بَشَرٌ مِٮݦݩݩݒݨْلݦُكُمْ)^۴ ممکن بود مورد تهاجم انواع شرور قرار گیرد. با نگاهی توحیدی، تنها خالق عالم می‏تواند بشر را از هجمه شرور محافظت نماید و خود مغلوب هیچ شری نگردد؛ لذا پیامبر صلی الله علیه و آله می‏فرماید: (اَعݧݧݧُوذُ بِرݦَبِّ الْفَلݩَقِ).

رسول خدا صلی الله علیه و آله از چه به خدای فلق پناه می‏برد؟ قرآن می‏فرماید: (مِنݨْ شَرݦِّ ماٰ