نتیجه بخل (سَیطَوَّقُونَ ما بَخِلُوا بِهِ) یکی از زوایای پنهان شر است که پدیده مال‏اندوزی را باید با آن نتیجه محاسبه کرد. قرآن این مال‏اندوزی را شر معرفی می‏نماید. (بَلْ هُوَ شَرٌّ لَهُمْ).

نتیجه اینکه؛ با توجه به همنشینی واژگان خیر و شر، با واژگانی همچون تکرهوا، تحبوا، لکم، سیطوقون و یوم القیامه، مشخص شد که شر پدیده‏ای ‏است که با نتیجه دیده می‏شود: شر همواره با مشقت تعبیر نمی‏شود و خیر همواره با خرسندی نخواهد بود.

توصیف بیرونی شر با تحلیل واژگان همنشین

مراد ازتوصیف بیرونی شر، توصیف شر با آن دسته از واژگانی است که در تحلیل رابطه موجود بین شر و پدیده دیگر، از شر کشف معنا می‏شود. این ارتباط گاهی بین شر و خداوند و گاهی بین شر و انسان لحاظ می‏گردد.

شر در ارتباط با خدا

واژگانی که ارتباط بین شر و خداوند را در قرآن تصویر سازی نموده است، در شکل شماره ۳ نشان داده شده‏اند.

شکل ۳

پدیده‏ای پیش از اتمام نتیجه آن در نظر گرفته شود و درباره‏اش حکمی نهایی صادر گردد، چه‏بسا قضاوتی ناصحیح از آن ارائه گردد؛ اما زمانی که رخدادی با نتیجه‏اش به عنوان یک پدیده تلقی شود و با توجه به فرجام آن رویداد، درباره‏اش قضاوت گردد، داوری شکل صحیحی به خود خواهد گرفت.

در برخی آیات قرآن، با همنشینی واژگان «خیر و شر» با «یوم القیامه» این نکته مورد استفاده قرار می‏گیرد. برای توصیف پدیده‏ای به خیر یا شر، باید آن پدیده را تا روز قیامت دنبال کرد. به عبارتی باید دید بازخورد یک رخداد چیست؟ حتی اگر آن بازخورد در قیامت روی دهد، پدیده‏ای خیر یا شر است که نتیجه آن نیز خیر یا شر خواهد بود.

قرآن محاسبات فرد بخیل را ناقص دانسته این‏گونه بیان می‏دارد: (وَلا یحْسَبَنَّ الَّذینَ یبْخَلُونَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ هُوَ خَیراً لَهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَهُمْ سَیطَوَّقُونَ ما بَخِلُوا بِهِ یوْمَ الْقِیامَةِ؛ گمان نکنند (افراد بخیل) که این بخل به منفعت آنها خواهد بود، بلکه به ضرر آنهاست چه آنکه آن مالی که در آن بخل ورزیده‏اند، در روز قیامت زنجیر گردن آنها شود).^۱

ازآنجاکه فرد بخیل با خودداری از انفاق، مقداری بر اموالش افزوده می‏گردد، چون قدری بر اموال او افزوده می‏شود، گمان می‏کند این بخل برای او خیر است؛ درحالی‏که چنین نیست. قرآن دلیل شر بودن این کار را این‎گونه بیان می‏دارد: (سَیطَوَّقُونَ ما بَخِلُوا بِهِ یوْمَ الْقِیامَةِ؛ آنچه بر اثر بخل ذخیره نموده است روز قیامت طوق عذاب شده بر گردنش آویزان می‏کنند).

قرآن آنچه را نتیجه بخل است، در راستای بخل می‏بیند و نتیجه را با مقدمه یک رویداد محاسبه می‏نماید؛ درحالی‏که فرد بخیل تنها مقدمه را می‏بیند.