81
تصویر شر در دستگاه معنایی قرآن

مشقت، بلکه در امر خارجی از قبیل وجود عوض،۱ ثواب،۲ ترفیع درجه،۳ انسان‏سازی۴ و یا کفاره گناهان۵ می‏دانند.

شهید مطهری بدی‏های عالم را به دو قسم تقسیم می‏کند: گروهی از آنها به طور ذاتی امور وجودی‏اند و ذاتشان برای حکم نمودن درباره هویتشان کافی است و دسته دیگر نه به دلیل ذات و سرشت ذاتی بلکه چون منجر به امور عدمی می‏گردند تحت عنوان «شرور» جای می‏گیرند. او معتقد است شرور در ذات خود بد نیستند، اما ازآنجاکه برای اشیای دیگر شر می‏آفرینند، از آنها تلقی به شر می‏شود.۶

1.. قاضی عبدالجبار، المغنی، ج۱۳، ص۲۲۷: «ابِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام قَالَ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ لَیعْتَذِرُ إِلَی عَبْدِهِ الْمُؤْمِنِ الْمُحْوجِ فِی الدُّنْیا کمَا یعْتَذِرُ الْأَخُ إِلَی أَخِیهِ فَیقُولُ و عِزَّتِی و جَلَالِی مَا أَحْوجْتُک فِی الدُّنْیا مِنْ هَوانٍ کانَ بِک عَلَی فَارْفَعْ هَذَا السَّجْفَ فَانْظُرْ إِلَی مَا عَوضْتُک مِنَ الدُّنْیا قَالَ فَیرْفَعُ فَیقُولُ مَا ضَرَّنِی مَا مَنَعْتَنِی مَعَ مَا عَوضْتَنِی»؛ امام صادق علیه السّلام فرمود: خداوند متعال از بنده مؤمن خود عذرخواهی می‏کند همان گونه که برادری از برادرش عذرخواهی می‏نماید، پروردگار می‏فرماید به عزت و جلال خودم سوگند تو را از این جهت نیازمند نکردم تا خوار شوی. اکنون این پرده طبیعت را از جلو بردار تا بنگری برایت چه چیزهایی آماده کرده‏ام، امام علیه السّلام فرمود؛ او در این هنگام دیدگان خود را بالا می‏گیرد و چیزهایی را مشاهده می‏کند و می‏گوید؛ بار خدایا من در دنیا زیانی نکرده‏ام و اکنون عوض آن را دیدم (کلینی، ‏ الکافی ط - الإسلامیة).

2.. (وݩَكݨݦݦݨَاَیݧِّنݨݨْ مِنݨْ نَبِیݨّݭٍ قاٰتَلَ مَݡعݧݩَݡهُۥ رِٮݫݫݓِّىݔݧُّونَ كَٮݧݩݩݧݒݫٖیرݩٌ فَماٰ وَهَںݧݩݩݐُوا لݫِمآٰ اَصاٰݣݣٮݪݓَهݧݧݩُمݧݨْ ڡݨݐݭٖی سَبݫݫݫٖیلِ اللّٰهِ وَماٰ ضَعݨݧُفݩݧݧݧُوا وَمَا اسْٮݦݩݑَكاٰںݩݧݩݐݩُوا٭ݦݩݦ وَاللّٰهُ یُحݫݫݫِبُّ الصّاٰبِرٖینَ وَماٰ كاٰنَ ٯݦݑَوݧݨْلَهݠݧݩݩُمݨݧݧْ اِلّاݦݦݩݩٰݠٓ اَنْ قاٰلُوا رَبَّنَا اغْفِرْ لَناٰ ذُنُوبَناٰ وَاِسݨݧْرݣݣاٰڡݐݧَںݩݩݐاٰ ڡݨݐݭٖیٓ اَمْرِناٰ وَثَٮݫݓݧݧݧِّتݨْ اَقݧْداٰمَناٰ وَانݧْصُرݦݨݨݦْݣݣناٰ عَلَى الْقَوْمِ الْكاٰفِرٖینَ فَـݘاٰتݧݩݧݧݩݧݩٰىهݩُمُ اللّٰهُ ثَواٰبَ الدُّنْیاٰ وَحُسْنَ ثَواٰبِ الݨْءاݦٰخِرَةِݦݩݩ وَاللّٰهُ یُحݫݫݫِبُّ الْمُحْسِنٖینَ ) (آل‏عمران: ۱۴۶ - ۱۴۸)

3.. «إِنَّ اللَّهَ یخُصُّ أَولِیاءَهُ بِالْمَصَائِبِ لِیأْجُرَهُمْ عَلَیهَا مِنْ غَیرِ ذَنْبٍ». خداوند اولیاءخویش را به مصائب مبتلاء می‏نماید تا آنها را مأجور سازد (قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی).

4.. أَلَا وإِنَّ الشَّجَرَةَ الْبَرِّیةَ أَصْلَبُ عُودا والرَّواتِعَ الْخَضِرَةَ أَرَقُّ جُلُوداً والنَّبَاتَاتِ الْبَدْویةِ أَقْوی وقُوداً وأَبْطَأُ خُمُودا...». آگاه باشید درختان بیابانی چوبشان محکم‏تر است اما درختان سر سبز که همواره در کنار آب قرار دارند پوستشان نازکتر (و کم‏دوام‏ترند)، درختانی که در بیابان روئیده و جز با آب باران سیراب نمی‏گردند، آتششان شعله ورتر و پر دوامتر است (نهج البلاغه، نامه ۴۵).

5.. سَاعَاتُ الْهُمُومِ سَاعَاتُ الْکفَّارَات. (صدوق، محمد بن علی بن بابویه، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۳۹۲).

6.. مطهری، مجموعه آثار، ج۱، ص۱۵۵.


تصویر شر در دستگاه معنایی قرآن
80

می‏بلعد نه مرگ انسان را. انسان مرگ را مس و لمس نمی‏نماید، بلکه مرگ تمام وجود انسان را فرامی‏گیرد و با تمام وجود او گلاویز می‏شود.

همواره در آیات قرآن صحبت از عذاب اخروی که می‏شود، مشتقات واژه «ذق» همنشینی می‏کنند. (ذُوقُوا عَذابَ الْحَریقِ؛ بچشید عذاب سوزنده را).۱ (ذُوقُوا عَذابَ الْخُلْدِ؛ بچشید عذاب دوزخ را).۲ (ذُوقُوا عَذابَ النَّار؛ بچشید عذاب آتش را).۳ (ذُوقݧُوا مَسݩَّ سَقَرَ ؛ بچشید درد محسوس دوزخ را).

اینها همه بیانگر عمق عذاب اخروی نسبت به رنج‏های دنیایی هستند. از آنجای‏که عذاب اخروی از قهر خداوند است نمی‏توان جلوه‏ای از خیر در آن‏ها لحاظ نمود، لذا نسبت بین عذاب الهی در آخرت و شر، نسبت تساوی برقرار است. با این بیان نتیجه حاصل می‏شود؛ شرور اخروی ادراکی بس عمیق‏تر نسبت به شرور دنیوی دارند. شرور اخروی جان فرد را مشتعل می‏سازد.

توصیف شر در همنشینی با لکم

این بحث که آیا «شر» هویتی مطلق دارد یا امری نسبی است، از مباحث مهم مسئله شرور است. به عبارتی آیا شر بودن رخدادها ذاتیِ آنها بوده و تنها با در نظر گرفتن ذات پدیده‏ها حکم به شریت یا خیریت آنها می‏گردد؟ پاسخ به این فرع موجب تغییر رهیافت در اصل مسئله شر خواهد شد.

در علم کلام اقوال گوناگونی مطرح می‏گردد که آیا دشواری‏ها نیکو هستند یا خیر.۴ گروهی وجود دشواری را نیکو می‏شمارند و دلیل این حسن را نه در ذات

1.. آل‏عمران: ۱۸۱.

2.. یونس: ۵۲.

3.. سجده: ۲۰.

4.. حلی، کشف المراد، ص۱۱۹.

  • نام منبع :
    تصویر شر در دستگاه معنایی قرآن
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1495
صفحه از 347
پرینت  ارسال به