279
تصویر شر در دستگاه معنایی قرآن

«رشدا» در این جمله با واژه «تحروا» همنشین شده است. «التحری» در لغت به معنای قصد و اجتهاد کردن در طلب چیزی بیان شده است.۱ طریحی « (فَأُولَائِكَ تَحَرَّوْا رَشَدًا) را به معنای طلب کردن حق معنا می‏نماید.۲ در این مورد نیز با توجه به واژگان همنشین در این آیه و فضای بحث، روشن شد که مراد از «رشداً» در این آیه نیز هدایت به راه حق است.

۴. (وَ أَنَّا لَا نَدْرِى أَشَرٌّ أُرِيدَ بِمَن فِى ٱلْأَرْضِ أَمْ أَرَادَ بِهِمْ رَبُّهُمْ رَشَدًا؛ و ما نمی‏دانیم آیا برای کسانی که در روی زمین‏اند شری خواسته شده یا آنکه پروردگارشان برای آنها هدایت و خیر خواسته است).۳ اگرچه از نظر ترتیب این آیه پیش از آیه مورد بحث در مورد سوم است، اما چون ما در صدد تحلیل واژگان مقابل شر هستیم و در آیه ۱۰ سوره جن این تقابل صورت گرفته، ما بحث از آیه ۱۴ را جلو انداختیم تا نتیجه‏گیری خود را درباره تقابل واژه «رشدا» با واژه «شر» دقیق‏تر ارائه کنیم.

واژه «رشدا» تنها در این آیه در تقابل با واژه «شر» قرار می‏گیرد. کلمه «رشد» با فتحه و ضمه راء و با سکون شین به معنای رسیدن به واقع آمده، و اینکه «رشدا» نکره آورده شده، برای این است که فهمانده شود خدای متعال نوعی خاص از رشد را برای آنان در نظر می‏گیرد.۴ آنچه برای اجنه معلوم بود، این بود که حادثه‏ پیش آمده در آسمان، مربوط به اهل زمین است. این حادثه می‏تواند خیر اهل زمین یا برای آنها شر باشد. اگر این رخداد آسمانی در راستای خیر اهل زمین باشد، قطعاً آن خیر یک نوع هدایت و سعادت خواهد بود. ازاین‏روی جا داشت اجنه بگویند: «و یا خیر ایشان را»، درحالی‏که آنها گفتند

1.. ابن اثیر، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، ج۱، ص۳۷۶.

2.. طریحی، مجمع البحرین، ج۱، ص۹۸.

3.. جن: ۱۰.

4.. طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۹۸.


تصویر شر در دستگاه معنایی قرآن
278

۲. پس از آنکه شمردن تعداد اصحاب کهف مطرح می‏شود، خداوند آن اقوال را (رَجْمَاً بِالْغَيْبِ)۱ دانسته، گستره علم خویش را چنین بیان می‏دارد: (رَّبِّى أَعْلَمُ بِعِدَّتِهِم) و میزان علم بشر را قلیل معرفی می‏کند: (ما يَعْلَمُهُمْ إِلَّا قَلِيلٌ). از این رهگذر خداوند به بشر دستور می‏دهد ازآنجاکه علم تو به اسباب و مسببات عالم قلیل است و از آینده آگاهی کافی نداری، هرگاه درباره آینده قصد انجام فعلی داشتی، آن را مشروط به خواست خدا کن: (إِلَّا أَن يَشَاءَ ٱللَّهُ وَٱذْكُر رَّبَّكَ إِذَا نَسِيتَ وَ قُلْ عَسَىٰ أَن يَهْدِيَنِ رَبِّى لِأَقْرَبَ مِنْ هَٰذَا رَشَدًا؛ مگر آنکه خدا بخواهد، و هرگاه فراموش کردی پروردگار خود را به یاد آر و بگو: امید است پروردگارم مرا به نزدیک‏تر از این به رشد و صواب هدایت نماید).۲

واژه «رشدا» در اینجا با اسم اشاره «هذا» همنشین شده است. مشارٌ الیه «هذا» ذکر خدا پس از فراموشی است و معنای آیه می‏شود: امیدوار باش که پروردگار تو را به امری هدایت کند که از ذکر خدا پس از نسیان بهتر است، و آن ذکر دائمی و بدون نسیان خداوند است. با توجه به مطالب بیان‏شده و با التفات به واژه «یهْدِینِ» که در آیه آمده و با در نظر گرفتن نقش «رشدا» که تمییز واقع شده،۳ در این مورد نیز مراد از «رشدا» بحث هدایت خواهد بود.

۳. خداوند از قول اجنه می‏فرماید: (وَ أَنَّا مِنَّا ٱلْمُسْلِمُونَ وَ مِنَّا ٱلْقَاسِطُونَ فَمَنْ أَسْلَمَ فَأُولَائِكَ تَحَرَّوْا رَشَدًا؛ و به‏درستی که گروهی از ما مسلمان و گروهی ظالم‏اند. هر کس اسلام را اختیار کند، راه راست را برگزیده است).۴ خداوند در پایان آیه می‏فرماید: کسی که اسلام بیاورد... (فَأُولَائِكَ تَحَرَّوْا رَشَدًا). واژه

1.. کهف: ۲۲.

2.. کهف: ۲۴.

3.. دعاس، اعراب القرآن الکریم، ج۲، ص۲۱۵.

4.. جن: ۱۴.

  • نام منبع :
    تصویر شر در دستگاه معنایی قرآن
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1424
صفحه از 347
پرینت  ارسال به