اثبات تقابل واژه «رشد» با واژگان «شر» و «ضر»

واژه «رشد» در بین لغویین در تقابل با شر اصطلاحی و شر به معنای مشقت قرار نگرفته، اما در آیات قرآن این واژه در تقابل با واژگان «ضر» و «شر» قرار می‏گیرد. این نکته درخور دقت است که این واژه در قرآن هرگاه در تقابل با واژگان «شر» و «ضَر» قرار گیرد، به فتح شین آمده و معنای خاصی از این واژه منظور است؛ چنان‏که راغب اصفهانی نیز بر این مطلب اذعان دارد.^۱

گمراهی مصداقی از «شر»

در قرآن واژه «رشدا» پنج بار به کار رفته است:

۱. در جریان اصحاب کهف خداوند سبحان می‏فرماید: (إِذْ أَوَى ٱلْفِتْيَةُ إِلَى ٱلْكَهْفِ فَقَالُوا رَبَّنَا ءَاتِنَا مِن لَّدُنكَ رَحْمَةً وَ هَيِّئْ لَنَا مِنْ أَمْرِنَا رَشَدًا؛ زمانی را به خاطر بیاور که آن جوانان به غار پناه بردند، و گفتند: پروردگارا! ما را از سوی خودت رحمتی عطا کن، و راه نجاتی برای ما فراهم ساز).^۲ این گروه از جوانان، از خداوند درخواست خیر در امرشان دارند. مراد از امر در این «آیه» یا همان چیزی است که آنها به خاطرش از کفار عزلت گزیدند و به غار پناه بردند،^۳ یا دوری از اهل شرک است،^۴ یا درخواست هدایت در دین^۵ و قرار گرفتن در زمره راشدین.^۶ جملگی را می‏توان این‏گونه بیان کرد که این جوانان برای دین خویش از پروردگار درخواست هدایت نموده‏اند.

«رحمت» با «اذاق» و همنشینی «نعمت» با «خول» این مطلب را می‏رساند که بنده در رحمت، بهره بیشتری از تفضل می‏برد تا در نعمت. نعمت تنها مالک گردانیدن است و حال آنکه در رحمت انسان، طعم شیرین آن را درک می‏نماید. در معنای واژگان «مس» و «اذاق» و «خول» نکات ظریفی نهفته که با توجه به آن ظرافت معانی، مفهوم هر کدام از این واژگان روشن‏تر می‏شود.

واژه «رشد»

یکی از واژگانی که در قرآن با واژه «شر» تقابل دارد، واژه «رشد» است. یک آیه از آیات قرآن این واژه را در تقابل با واژه «شر» به کار می‏برد و در آیه دیگر با واژه «ضَر» در تقابل با یکدیگر قرار می‏گیرد.

معنای لغوی واژه «رشد"

«رشد یرشد» به فتح شین در ماضی، نقیض «الغی» آمده و «رشد یرشد» به کسر شین در ماضی نقیض «ضلالت» است.^۱ ابوهلال در تفاوت بین «ارشاد» و «هدایت» می‏گوید: ارشاد به نشان دادن راه و تبیین آن گفته می‏شود، ولی هدایت تمکین از رسیدن به آن راه است.^۲ ابن فارس برای «شین و راء و دال» یک ریشه قائل است و می‏گوید: این کلمه بر استقامت در راه دلالت می‏کند.^۳ راغب «الرَّشَد» را راهیابی و ثبات در حق، در برابر گمراهی معنا می‏نماید. واژه رشد همانند واژه هدایت به کار می‏رود. برخی الرّشد (به فتح راء) را اخصّ از الرّشد، (به ضم راء) می‏دانند؛ زیرا رشد (به ضم راء) در امور دنیوی و اخروی به کار می‏رود و «رشد» (به فتح راء) تنها در امور اخروی استعمال می‏شود.^۴