بازگرداندیم، و همانندشان را بر آنها افزودیم، تا رحمتی از سوی ما باشد).^۱

در آیات قرآن، رحم پروردگار به عنوان حکمت دیگر گشایش پس از دشواری‏ها مطرح می‏شود. پس از آنکه حضرت ایوب از خداوند درخواست گشایش می‏کند، خداوند دعایش را مستجاب می‏نماید و از او کشف ضر می‏کند و اهل او را همانند قبل به او بازمی‏گرداند. خداوند دلیل این گشایش را رحمتی از طرف خود می‏داند. «رحمة» در پایان آیه مفعول لاجله است.^۲ بنابراین اجابت کردن دعای حضرت ایوب و کشف ضر و بر گرداندن خانواده به ایشان، به سبب رحمت الهی می‏باشد.

حتی درباره مجرمین خداوند می‏فرماید: (وَلَوْ رَحِمْناهُمْ وَکشَفْنا ما بِهِمْ مِنْ ضُرٍّ لَلَجُّوا فی طُغْیانِهِمْ یعْمَهُون؛ و اگر به آنان رحم کنیم و سختی و شدتی را از آنان برطرف سازیم باز هم حتماً در سرکشی خود متحیرانه لجاجت خواهند نمود).^۳ اگر به آنها ترحم نماییم و مشقت را از آنها برداریم، با لجاجت در طغیان خویش اصرار می‏ورزند. صدر این آیه تصریح دارد که اگر بر آنها ترحم و از آنها دفع شر ‏کنیم، کشف ضر بعد از رحمت پروردگار حاصل می‏گردد.

علامه طباطبائی معتقد است در تفسیر آیه (وَلَئِنْ أَذَقْناهُ رَحْمَةً مِنَّا مِنْ بَعْدِ ضَرَّاءَ مَسَّتْهُ)^۴ به جای «ذاق» فرمود «أذقناه» و به جای «خیرا» فرمود «رحمة منا». این تعابیر بدین سبب است که بفهماند خیری که چشیده، رحمتی از ناحیه خدا بوده، و خدا آن خیر را به کامش ریخته است؛ وگرنه در توان او نبود تا این خیر را به خود برساند؛ زیرا او مالک آن خیر نیست.^۵ همین‏طور علامه در تفسیر آیه (وَإِذا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً مِنْ بَعْدِ

جز این نیست که آن را از روی کاردانی خویش داده شده‏ام، بلکه امتحان می‏باشد).^۱ این آیه تصریح می‏کند که دشواری‏ها و گشایش‏ها برای امتحان انسان طراحی می‏گردند: (بَلْ هِی فِتْنَةٌ).

در این امتحان چه کسی پیروز است یا چه کسی شکست می‏خورد؟ در اغلب آیات، افراد انسان مغلوب این امتحان معرفی می‏شوند. در سوره زمر می‏فرماید: (وَإِذا مَسَّ الْإِنْسانَ ضُرٌّ دَعا رَبَّهُ مُنیباً إِلَیهِ ثُمَّ إِذا خَوَّلَهُ نِعْمَةً مِنْهُ نَسِی ما کانَ یدْعُوا إِلَیهِ مِنْ قَبْلُ وَجَعَلَ لِلَّهِ أَنْداداً لِیضِلَّ عَنْ سَبیلِهِ؛ هنگامی که به انسان زیانی برسد پروردگار خویش را می‏خواند اما هنگامی که خداوند نعمتی از خودش به او عطا کند گرفتاری‏های گذشته را که به خاطر آن دست به دامن لطف الهی زده بود فراموش می‏کند و برای خدا شریکانی درست می‏کند. این گروه در امتحان مشقات مردود می‏شوند).^۲

اما افرادی هم هستند که در قبال دشواری‏ها بر آنها غالب می‏آیند و مورد رحمت الهی قرار می‏گیرند، (وَأَیوبَ إِذْ نادی رَبَّهُ أَنِّی مَسَّنِی الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ؛ و ایوب را هنگامی که پروردگارش را ندا کرد؛ همانا مرا بیماری و شدت و آسیب رسیده، و تو مهربان‏ترین مهربانان هستی).^۳ حضرت ایوب در این امتحان خدا را ارحم الراحمین می‏خواند و پس از رهایی از مشقات نیز به گونه‏ای رفتار می‏کند که مورد رحمت الهی قرار می‏گیرد: (فَاسْتَجَبْنا لَهُ فَکشَفْنا ما بِهِ مِنْ ضُرٍّ وَآتَیناهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُمْ مَعَهُمْ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنا؛ ما دعای او را مستجاب کردیم، و ناراحتی‏هایی را که داشت برطرف ساختیم، و خاندانش را به او