بودند؛ لذا آنها عمل سوئی انجام نداده‏اند تا شر آن در روز قیامت آنها را فراگیرد. از این رهگذر است که باید به دو نوع شر در روز قیامت قائل شد: شری که نتیجه اعمال انسان است و شری که از ویژگی‏های روز قیامت خواهد بود؛ سختی‏های موجود در روز قیامت که دامنه‏ای بس وسیع و گسترده دارند.

برای نوع دوم از مشقات نیز آیات گوناگونی از قرآن کریم وجود دارد: (إِذَا زُلْزِلَتِ ٱلْأَرْضُ زِلْزَالَهَا؛ آن‏گاه که این زمین به زلزله مخصوص خود لرزانده شود).^۱ حتی چند آیه قبل در سوره انسان آمده است: (إِنَّا نَخافُ مِنْ رَبِّنا یوْماً عَبُوساً قَمْطَریرا). یا آن آیه که فرار مردم از یکدیگر را نشان از ترس فراگیر آن روز می‏داند: (یݦَوݨْمݩݩَ یَڡݨݐݫِرݦُّ الْمَرْءُ مِنݨْ اَخٖیهِ؛ روزی که آدمی از برادرش می‏گریزد).^۲ خداوند در سوره حج می‏فرماید: (يَوْمَ تَرَوْنَهَا تَذْهَلُ كُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَ تَضَعُ كُلُّ ذَاتِ حَمْلٍ حَمْلَهَا وَ تَرَى ٱلنَّاسَ سُكَٰرَىٰ وَ مَا هُم بِسُكَٰرَىٰ وَ لَٰكِنَّ عَذَابَ ٱللَّهِ شَدِيدٌ؛ روزی که آن را ببینید هر زن شیردهنده‏ای از شیر دادن کودکش غفلت می‏کند. و هر زن بارداری بار خود را فرو می‏نهد، و مردم را مست بینی، اما مست نیستند ولی عذاب خداوند سخت است).^۳ اینکه قرآن می‏فرماید «کُلُّ مُرْضِعَةٍ» و نفرموده «کل مرضع» نشان از تفاوت معنایی این دو تعبیر دارد، و بیان می‏دارد چنانچه به جای «مرضع» واژه «کُلُّ مُرْضِعَةٍ» آورده شود، معنای متفاوتی از کلام استفهام می‏گردد.

علامه طباطبائی از کشاف نقل می‏کند:

اینکه آیه شریفه فرموده «مرضعة» و نفرموده «مرضع»، بدین سبب است که «مرضعة» با «مرضع» در معنا متفاوت است. «مرضعة» به زنی گویند که در حال شیر دادن باشد و پستان را به دهان کودک گذاشته باشد

قرآن هر دو نوع را بیان می‏دارد: برای نوع اول می‏توان به آیاتی چند اشاره کرد: (أَفَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ ٱلْكِتَابِ وَ تَكْفُرُونَ بِبَعْضٍ فَمَا جَزَاءُ مَن يَفْعَلُ ذَٰلِكَ مِنكُمْ إِلَّا خِزْىٌ فِى ٱلْحَيَوٰةِ ٱلدُّنْيَا وَ يَوْمَ ٱلْقِيَامَةِ يُرَدُّونَ إِلَىٰ أَشَدِّ ٱلْعَذَابِ؛ پس آیا به برخی از (احکام) کتاب (تورات) می‏گروید و به برخی دیگر کفر می‏ورزید؟! پس کیفر کسانی از شما که چنین می‏کنند جز خواری و ذلت در دنیا نیست، و روز قیامت به سوی شدیدترین عذاب بازگردانیده می‏شوند).^۱

(اِنَّ الَّذٖینَ یَكݨْٮݧݩݩݑُمݧݧُونَ مآٰ اَنْزَلَ اللّٰهُ مِنَ الݨݦْكِتاٰبِ وَیݧَݡسݧݧݩݩݒݨْٮݩݧݩݑݨَݡرݧُونَ بِهٖ ثَمݧَنًا قَلٖیلݩاً اُولٰٓىݧݧݩݩݩݘݫݫِكَ ماٰ یَاݩݘْكُلُونَ ڡݨݐݭٖی بݨُطُونِهݠݠِمْ اِلَّا الںݦݩݩݐݨّاٰرَ وَلاٰ یݧݧݩݩُكݨݦݦݨݦَلّݭِمݩُهݩݩُمݦُ اللّٰهُ یݦَوݨْمݩݩَ الݠݨْٯݨݑِىݫݔاٰمݨَةݫِ وَلاٰ یݦُرݩݩݐݩَكݧݨݧّݫݫݫٖىݫݔهݠِمْ وَلݠَهݩݧݧُمْ عَذاٰبٌ اَلݠٖیمٌ؛ به‏یقین کسانی که آنچه را خداوند از کتاب (کتاب آسمانی تورات و انجیل) نازل کرده کتمان می‏کنند و بدین وسیله بهای اندکی به دست می‏آورند. آنها جز آتش به شکم‏های خود فرو نمی‏برند و خدا در روز قیامت با آنان سخن نمی‏گوید و پاکشان نمی‏کند، و آنها را عذابی دردناک خواهد بود).^۲

آیات فوق و صدها آیه از این دست وجود دارد که بر اساس آنها، دسته‏ای از سختی‏ها در روز قیامت بازخورد اعمال دنیایی انسان است؛ اگرچه دشواری‏ها در روز قیامت پیش می‏آید، اما این مشقات تنها دامن صاحبان آن اعمال را می‏گیرد.

طبق بیان گروه پرشماری از مفسران^۳ مراد از ابرار در آیه پنجِ سوره انسان، حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام و حضرت زهرا علیها السّلام، امام حسن و امام حسین علیهما السّلام و فضه خادمه‏اند. در این جمع به جز فضه خادمه، بقیه معصوم از گناه و خطا