دشمن^۱ یا اعتلای کلمه حق و صواب آخرت،^۲ ادله‏ای هستند که خیریتِ غیر ذاتیِ قتال را معرفی می‏نمایند.

در پایان آیه برای اینکه معیار خیر بودن و شر بودن را مصالح و مفاسد بندگان می‏داند و تنها خداوند به مصالح و مفاسد آنها آگاه است می‏فرماید: (اللَّهُ یعْلَمُ وَأَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ)؛ «خداوند می‏داند و شما نمی‏دانید».

در یک جریان تاریخی، عده‏ای مغرض قصد بی‏اعتبار کردن رسول‏الله صلی الله علیه و آله را داشتند. قرآن این‏گونه بیان می‏دارد: (اِنَّ الَّذٖینَ جآٰءݨݧݧُوا بِالْاِݣݣڡݧݐْكِ عُصْبَةٌ مِںݦݩݩݐݨْكُمْ٭ݦݦݩݩ لاٰ تَحْسَبُوهُ شَرݦݩّݨًا لݦَكُمْ٭ݦݩݩۖ بَلْ هُوَ خَیْرٌ لݦَكُمْ٭ݦݩݩ لݫݫِكُلِّ امْرِئٍ مِںݧݩݐݨْهݧݨُمݨݧݨݨْ مَا اكْتَسَبَ مِنَ الْاݭِݣݣٮݧݧݩݒݨݦْمݭِ٭ݦݩݩݦݩ وَالَّدݩݐٖی ٮݑَوݧݨݨَلݧݧݩݩݧݩݩݩݩݧّٰى كِٮݫݓݨݧْرݨَݢݢهݩُۥ مِںݧݩݐݨْهݧݨُمݨݧݨݨْ لَهݩݧُۥ عَذاٰبٌ عَظٖیمٌ؛ همانا آن گروه منافقان که به شما (مسلمین) بهتان بستند گمان نکنید ضرری به آبروی شما می‏رسد بلکه خیر و ثواب نیز خواهید یافت و هر یک از آنها به عقاب اعمال خود خواهند رسید و آن کس از منافقان که منشأ این بهتان بزرگ بود به عذابی سخت معذب خواهد شد).^۳

شر در این آیه مفعولٌ به است. ضمیر «ه» در تحسبوه مفعول اول و «شرا» به عنوان مفعول دوم مطرح است.^۴با توجه به موقعیت نحوی «شر» در این آیه فعل محاسبه بر روی ضمیر «ها» و «شرا» واقع شده است. این گروه که قرآن آنها را «عصبه» خوانده است، طی یک دروغ‏پردازی، به یکی از زنان یا کنیزان آن حضرت افترایی می‏بندند و بدین طریق، خاطر پیامبر را مکدر می‏کنند و موجب رنجش خاطر ایشان می‏شوند.

شیخ طوسی «افک» را دروغی می‏داند که امر در آن دروغ از چهره اصلی

قرآن در آیات متعددی واژگان «خیر» و «شر» را با کلمه «لکم» همنشین می‏نماید. (عَسی أَنْ تَکرَهُوا شَیئاً وَهُوَ خَیرٌ لَکمْ)، (لَا تَحْسَبُوهُ شَرًّا لَّكُم بَلْ هُوَ خَيْرٌ لَّكُمْ). ازآنجاکه خیر و شر در تضاد با یکدیگرند، عدم یکی وجود دیگری را در پی خواهد داشت؛ لذا در صورتی که یک رخداد برای افرادی خیر باشد، آن رخداد برای افراد مقابل شر است. به‏علاوه خیر بودن و شر بودن یک پدیده‏، در ذاتش نهفته نیست، بلکه با توجه به مصالح و مفاسد فردی و اجتماعی، آن پدیده به خیر یا شر توصیف می‏گردد.

از زاویه دید برخی، جنگ اسباب رنج و زحمت را فراهم می‏آورد. اگرچه انواع ویرانی‏ها، فقرها، فراق و جدایی‏ها ثمرات حتمی مبارزه و مقاتله است، اما این تمام نتیجه یک جنگ نیست. در سایه مشقت همین ویرانی‏ها و خرابی‏ها می‏توان به سربلندی و عزتی همگانی دست یافت که جز از رهگذر دشواری‏ها مشقات امکان‏پذیر نیست؛ لذا قرآن علی‏رغم توجه به سختی‏ها و دشواری‏های جهاد، آن را در برخی موارد بر مسلمانان واجب نموده، می‏فرماید: (کُتِبَ عَلَیکمُ الْقِتالُ وَهُوَ کرْهٌ لَکمْ وَعَسی أَنْ تَکرَهُوا شَیئاً وَهُوَ خَیرٌ لَکمْ؛ قتال بر شما واجب شده، درحالی‏که آن را مکروه می‏دارید و چه‏بسا چیزها که شما از آن کراهت دارید، درحالی‏که خیرتان در آن است و چه‏بسا چیزها که دوست می‏دارید، درحالی‏که شر شما در آن است و خدا می‏داند و خود شما نمی‏دانید).^۱

قرآن جنگ را علی‏رغم دشواری‏های خاص خود، به دلیل امری خارج از ذات آن، خیر می‏شمرد. مصالح و منافع مسلمین^۲ یا ذلت مسلمین و ظهور