شر که برایش خیر جلوه نموده اختیار می‏نماید.^۱

رواقیون^۲ معتقد بودند هیچ فعلی فی‏نفسه شر و مستوجب توبیخ نیست. آنچه شرساز است، قصد و نیت فاعل است. فعل پدیده‏ای فیزیکی، بی‏تفاوت و لا بشرط است. آنچه فعلی را شر می‏سازد، نیت سوء فاعل فعل است. اگرچه از این نگرش مشخص است منظور رواقیون از شر، شر اخلاقی است؛ اما این نکته از آن مشهود است که بحث شر در میان آنها مطرح بوده است.^۳

ابن‏سینا در تفسیر سوره فلق بحث شر را مطرح می‏کند و شر را لازمه ماده دانسته، قصد اولی از ایجاد خلقت را خیر می‏داند و شر را مقصد ثانی برای عالم ذکر می‏نماید.^۴ شیخ اشراق درباره علت گمراهی مجوسیان در قول به ثنویت می‏گوید: جهت امکانی صادر اول آنان را به ضلالت کشانده است. شیخ اشراق امکان و عدم را منبع شر دانسته، عقیده دارد: ثنویون پنداشته‏اند شر، هستی مستقلی دارد؛ درحالی‏که شر جز عدم کمال نیست و خود فاقد ذات است. او شر بودن امور وجودی را از آن روی شر می‏داند که به فقدان کمالی می‏انجامند.^۵

شر از موضوعات بحث‏انگیز در حوزه الهیات است؛ لذا اکثر کتب کلامی بخشی از مباحث خود را به بحث خیر و شر اختصاص داده‏اند. نوشته‏های مستقلی نیز در قالب کتاب، پایان‏نامه و مقاله در باب مسئله شر منتشر شده است. شمار کتاب‏ها، رساله‏ها و مقالات در این زمینه بسیار پرتعداد است و لذا به تعدادی از آنها اشاره می‏شود.

می‏شوند شر به شمار می‏آیند، درحالی‏که به خودی خود شر نیستند.^۱

پیشینه مسئله شر

قرائنی وجود دارد که می‏توان ادعا کرد این مسئله از دیرزمان مورد توجه متفکران بوده است. کلمات حکمای سلف درباره مسئله شرور و تعریف آن در کلمات برخی از ایشان^۲ و همچنین تبیین اهریمن و یزدان به عنوان خالق خیر و شر در آیین زرتشت^۳ می‏تواند شاهد خوبی برای سابقه طولانی این بحث باشد.

ارسطو در کتاب خود درباره این مسئله بحث کرده است. وقتی بحث از لذات بدنی مطرح می‏شود، می‏پرسد: «آیا آلام بدنی در دایره شرور قرار می‏گیرند یا خیر؟».^۴ این بحث در کلمات افلوطین نیز آمده است. ^۵ افلاطون در بحث فضیلت موضوع شر اختیاری انسان را مطرح ساخته و اعتقاد دارد وقتی آدمی آنچه در واقع شر است اختیار می‏نماید، آن را به اعتبار اینکه خیر است اختیار می‏کند. او معتقد است انسان وقتی در پی خیر است اما شر را به سبب یکی از دو دلیل انتخاب می‏کند، یا معرفتی از خیر حقیقی ندارد یا معرفتش از خیر هنگام هجوم شهوات تیره و تار می‏گردد. اگر اعتراض شود که انسان می‏توانست آزادانه شر را از آن جهت که شر است اختیار نماید، افلاطون پاسخ می‏دهد انسان شر را از آن جهت که خیر او در آن است انتخاب می‏کند؛ به عبارتی شر را نه از روی عدم شناخت، که به دلیل توجه انسان به آن جنبه از