پس چرا شبهه شرور هنوز حوزه الهیات را دچار مشکل می‏کند و متألهان را به زحمت پاسخ‏گویی می‏اندازد؟ باید اذعان نمود؛ عدم موفقیت برخی از این رهیافت‏ها به دلیل عدم تفکیک بین شر و رنج است. در رویکرد قرآنی، مشقت و رنج همواره شر تلقی نمی‏شود: (فَعَسَىٰ أَن تَكْرَهُوا شَئْا وَيَجْعَلَ ٱللَّهُ فِيهِ خَيْرًا كَثِيرًا؛ ممکن است شما از چیزی بدتان بیاید که خدا خیر بسیار را در آن نهاده باشد).^۱ این درحالی است که برخی از پاسخ‏های موجود در مسئله شر ناظر به رنج است و اصلاً با شرور در ارتباط نیست. برای راه‏حل مسئله شر گفته می‏شود شر معبری برای رسیدن به خیر کثیر است. این رهیافتی است که در آن، بین رنج و شر خلط شده است. شر معبری برای خیر نیست، بلکه رنج و مشقت و تحمل و شکوه نکردن از وجود دشواری‏ها خود خیر است، نه اینکه دشواری‏ها برای رسیدن به خیر باشد. در جهان‏بینی قرآن رنجی که مایه سعادتمندی شود، شر به شمار نمی‏آید تا معبری برای خیر باشد، بلکه چنین دشواری و رنجی خیر است. لذا عدم تعریف صحیح شر، سبب شده تا پاسخ‏ها متناظر به شر واقعی نباشد و شبهه را مرتفع نسازد. حتی می‏توان ادعا کرد که راه‏حل‏ها در راستای شر واقعی ارائه نشده‏اند، بلکه این پاسخ‏هایی به شر پنداری‏اند.

پرسش بعدی که باید دنبال شود چیستی و هویت شر است. شر واقعی چیست و شر پنداری کدام است؟ چه چیز سبب می‏شود تا شر واقعی مورد غفلت قرار گیرد و چرا شر پنداری به جای شر واقعی شناخته می‏شود؟

تفاوت در رویکردها به مسئله شر، این خلط را ایجاد کرده است. گاه با رویکرد مادی و با معیار قرار دادن انسان و رفاه او، به دشواری‏ها نگریسته می‏شود، و گاهی با رویکردی الهی و توحیدی، در رویکرد نخست، انسان و لذت‏های زودگذر مادی او

دارد: یکی گزاره «خداوند وجود دارد» و دیگری «شر وجود دارد». این دو گزاره متناقض هستند؛ زیرا نمی‏شود شر در عالم وجود داشته باشد و در عین حال، خداوندِ عالمِ قادرِ خیرخواه نیز باشد. اگر خدا وجود دارد باید اثری از آن شرور نباشد و ازآنجاکه با اندک التفاتی در زندگی مردم، حکم به صحت گزاره «شر وجود دارد» می‏شود، گزاره دیگر، یعنی «خدا وجود دارد»، کاذب خواهد بود.

از طرفی مسئله شر به طور همگانی و فراگیر جامعه انسانی را درگیر خود ساخته است. فرد فرد بشر به نحوی با مشکلات و دشواری‏های مختلف دست و پنجه نرم می‏کنند. آفریدگار جهان و پدیدارکننده پدیده‏های عالم به این مطلب تصریح کرده است: (لَقَدْ خَلَقْنَا ٱلْإِنسَانَ فِى كَبَدٍ؛ به تحقیق ما انسان را در مشقّت آفریده‏ایم).^۱ اولیای خداوند نیز دنیایی این‏چنینی برای بشر معرفی کرده‏اند: (الدّنیا دار بالبلاء محفوفة).^۲

ازآنجاکه پیشرفت علم و تکنولوژی با رشد فکری و بالندگی معنوی همراه نیست، بشر را بیش از پیش با دشواری‏های عالم درگیر کرده است؛ لذا اگر مسئله شر به نحوی مطلوب پاسخ داده نشود، تحمل فشار دشواری‏ها برای بشر بسی سخت‏تر می‏گردد؛ لذا پاسخ‏ مناسب به مسئله شر ضمن دستاوردهای معرفت شناختی، تأثیرات مثبت و قابل توجه در حوزه روان‎شناختی نیز به دنبال خواهد داشت. از این رهگذر بشر می‏تواند فشار وارده بر خویش را راحت‏تر سبک نماید و بحران‏های زندگی را مدیریت کند.

دو پرسش بنیادی

با توجه به بررسی‏های گسترده و با وجود راه‏حل‏های متنوعی که ارائه شده است،