و ناظر است تا از عذاب سختی از جانب خود بیم دهد و مؤمنانی را که عمل‏های شایسته به جا می‏آورند بشارت دهد که حتماً برای آنها پاداشی نیکوست).^۱ از این مقابله این نکته استفاده می‏شود که «بأس» در این آیه از سوره کهف به معنای عذاب الهی است؛ زیرا در برابر اجری بیان می‏شود که برای ایمان و عمل صالح در نظر گرفته شده است.

قرآن در وصف نیکوکارن می‏فرماید: (وَالصَّابِرینَ فِی الْبَأْساءِ وَالضَّرَّاءِوَحینَ الْبَأْسِ).^۲ ازآنجاکه برای دو واژه «بأساء» و «بأس» از کلمه الصَّابِرینَ استفاده شده، این نتیجه به دست می‏آید که وجه مشترکی بین آنها وجود دارد. به‏علاوه این وجه مشترک بین این دو واژه با واژه الضراء نیز حفظ می‏شود؛ زیرا برای هر سه واژه از کلمه «الصابرین» استفاده می‏گردد. تنها معنای مشترک بین این واژه، مشقت و دشواری است. به‏علاوه صبر نیز در برابر دشواری معنا دارد. خلاصه اینکه وجه مشترک بین این سه واژه، مشقت خواهد بود.

علی‏رغم این وجه مشترک، تغایر معنایی بین دو واژه «بأساء» و «بأس» وجود دارد؛ زیرا در غیر این صورت دیگر نیازی به تکرار آنها نمی‏بود، بلکه با آوردن یکی، نیازی به بیان دیگری نمی‏شد، حال آنکه هر دو واژه در کنار یکدیگر بیان شده‏اند: (وَالصَّابِرِینَ فِی الْبَأْساءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِینَ الْبَأْسِ). از این رهگذر «بأساء» اگرچه از ریشه «البأس» است، اما اینها از نظر معنا با یکدیگر تغایر معنایی دارند.

بر اساس آنچه از آیات قرآن استفاده می‏شود، بأس به معنای شدت و قوه‏ای خواهد بود که اگر بر فردی وارد شود، حداقل خسارتی که به آن فرد

جانشینی واژه شر است. البته توجه داریم که این دو واژه به تمام معنا معنای واحدی ندارند، ولی هر دو بیان‏کننده دشواری‏ها هستند؛ لذا ادعا می‏شود که واژه بأس واژه‏ای مناسب برای واژه شر است.

معانی واژه «بأس» در آیات قرآن

واژه بأس در قرآن به حالت‏های مختلفی اطلاق می‏گردد و هر کدام از این حالت‏ها معنایی خاص به این واژه می‏دهد. به عبارتی چنین نیست که معنای واحدی از این واژه ارائه شود. با تحلیل این واژه در آیات این مطلب نمود بیشتری پیدا خواهد کرد.

واژه «بأس» گاهی در هیئت تمییز قرار می‏گیرد. کار تمییز رفع ابهام از ذات یا ضمیر است.^۱ این واژه در سوره نساء تمییز برای ذات‏الله قرار دارد:^۲ (وَاللَّهُ أَشَدُّ بَأْساً وَأَشَدُّ تَنْکیلاً؛ و خداوند بلاانگیزتر و سخت‏کیفرتر است).^۳ فضای این آیه فضای جنگ و قتال است و این قسمت از آیه در صدد بیان توضیح قسمت قبل است که می‏فرماید: (عَسَی اللَّهُ أَنْ یکفَّ بَأْسَ الَّذینَ کفَرُوا؛ امید است که خداوند بلا و گزند کسانی را که کفر می‏ورزند باز دارد).^۴ از این رهگذر مراد از «بأس» جنگ و قدرت جنگی خواهد بود.

در آیات نخستین سوره کهف، این واژه در برابر «اجر» به عنوان وسیله‏ای برای انذار و هشدار معرفی می‏شود: (قَیماً لِینْذِرَ بَأْساً شَدیداً مِنْ لَدُنْهُ وَیبَشِّرَ الْمُؤْمِنینَ الَّذینَ یعْمَلُونَ الصَّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْراً حَسَنا؛ درحالی‏که مستقیم و نگهبان