حَرَّمݨَ عَلَیْكُمُ الْمَیْتَةَ وَالدَّمݦݩَ وَلَحݧْمَݧ الݨْخِںݧݩݩݩݐݨْرݩݩݐݪٖىݬݫݔرِ وَمآٰ اُهِلَّ بِهٖ لِغَیݧݨْرِ اللّٰهِ فَمݧݨݨَنݭِ اضْطُرّ؛ جز این نیست که بر شما، مردار و خون و گوشت خوک و حیوانی را که نام غیرخدا بر آن برده شده حرام کرده، اما کسی که ناچار شود...).^۱ ازاین‏روی صیغه‏های ماضی این واژه نیز ربطی به بحث شرور ندارند و نمی‏توانند جانشین واژه «شر» قرار گیرند.

اما مشتقات اسمی این واژه گاهی در قالب اسم مفعول و گاهی به صورت اسم فاعل بیان می‏شوند: (اَمݧَّنݨْ یݧُحݫݓݫݫٖىݫݔبُ الْمُضْطَرَّ اِذݢݢاٰ دَعاٰهُ وَىݬݫݔݧَكݨݧْشِفُ الݠسُّوݦݨٓݡءَ؛ آیا کسی که شخص گرفتار را هنگامی که او را می‏خواند، پاسخ می‏دهد و آسیب و گرفتاری‏اش را برطرف می‏سازد وجود دارد؟).^۲ مراد از اجابت مضطر، استجابت دعاکنندگان و برآورده شدن نیازهای آنهاست؛ البته به قید اضطرار؛ زیرا دعای مضطر نشان از بیچارگی و ناتوانی او دارد و از همه جا ناامید و تنها به خدا می‏نگرد.

از واژه «ضر» اسم فاعلی مشتق شده که در سوره مجادله آمده است: (اِںݧݐَّمݧَا النَّجݧْوݧٰى مِنَ الشَّیْطاٰنِ لݠݫِىݫݫݫݔݧݧݨݨَحݨݨݨْرݦݩݐُنݨَ الَّذٖینَ ءاٰمَنݧݧُوا وَلݠَىݫݔݨݧݧْسَ بِضآٰرِّهݫݫِمْ شَیݨْئًا اِلّاٰ بِاݫِذݧْنِ اللّٰهِ؛ جز این نیست که نجوا از جانب شیطان است تا کسانی را که ایمان آورده‏اند محزون و نگران کند حال آنکه هیچ ضرری جز به اذن خدا بر آنها وارد نمی‏سازد).^۳ منظور از نجوا زمزمه‏ای است که بین منافقین جریان داشته است. ازآنجاکه شیطان این عمل را در دل‏هایشان جلوه داده بود و تشویقشان می‏نمود تا با یکدیگر نجوا کنند، قرآن این عمل را از شیطان می‏داند. خدا می‏فرماید منافقین این عمل را انجام می‏دادند تا مسلمانان را اندوهگین و پریشان‏خاطر سازند؛ زیرا مسلمین با این عمل گمان می‏کردند منافقین قصد آزار آنها را دارند.

نتیجه به دست می‏آید که واژه «ضر» از واژگان جانشین واژه «شر» است.

مشتقات واژه «ضر» را می‏توان به دو قسم اسم و فعل تقسیم کرد: برخی مشتقات این واژه حالت اسمی دارند و برخی به حالت فعلی‏اند. مشتقات فعلی این واژه جملگی در قالب فعل ماضی و مضارع آورده شده‏اند. فعل مضارع در حالت عادی بر وقوع فعل یا حالتی در زمان حال یا آینده دلالت دارد و معنای آن نیز خبری است.^۱

افعالی که در قالب فعل مضارع از ریشه «ضر» در قرآن آمده‏اند، از نظر معنا هیچ‏کدام نمی‏توانند جانشین واژه «شر» باشند. حتی در اغلب موارد، مضارع این واژه در برابر مضارع واژه نفع قرار می‏گیرد: (ماٰ لاٰ یَضُرݦݦُّݣݣهݧُۥ وَماٰ لاٰ یَںݩݐݨْفَعُهݩ)؛^۲ یا آیه (ماٰ لاٰ یَںݩݐݨْفݧَعݩݧُںݩݐاٰ وَلاٰ یَضُرݦݦݩُّݣݣناٰ).^۳ در یک مورد هم، بن مضارع این واژه، دلالت بر عدم اختیار و اجبار و اکراه انسان دارد: (وَمݧَݡنݨْ كَڡݧݐَرَ فَاُمَتِّعُهݩݧُۥ قَلٖیلݩًا ثُمَّ اَضْطَرݦُّهݨݨُۥݨٓ اِلٰى عَذاٰبِ الںݩݦݩݐݨّاٰرِ؛ و هر که کفر ورزد اندکی او را برخوردار می‏کنم سپس او را به عذاب آتش گرفتار می‏سازم).^۴ این موارد شاهدی بر ادعای ماست که مشتقات مضارع واژه «ضر» از حیث معنا در آیات قرآن جانشین واژه «شر» نیستند.

اما مشتقات این واژه در قالب فعل ماضی، با دو واژه «اضْطُر و اضْطُرِرْتُم» بیان می‏شود. در همه موارد کاربرد این دو واژه در کتاب الهی، بحث درباره حلیت خوردن گوشت میته در حالت اضطرار است. به عبارتی در همه موارد، قرآن در صدد تبیین جواز اکل میته در مواقع غیراختیار است؛ آنجا که انسان برای رفع جوع و نجات از مرگ چاره‏ای به جز خوردن گوشت میته ندارد: (اِںݧݐَّماٰ