آن مكانيزم ها توجه كند . اگر ما از همدلى و درك همدلانه شروع كنيم ، اين درك عاطفى و همدلى را به عنوان مواد خام ، در زمينه هاى وسيع تر قرار مى دهيم و تحليل پوزيتيويستى مى ناميم . من اصلاً اين طور نمى خواهم ببينم و يك نگاه ساختى تر و رئاليستى ترى مى كنم . من مى خواهم بگويم بله اگر هم امكان وقوع دارد ، بايد آن جا بحث جوهرى بكنيم و به نظرم مى توان اين بحث جوهرى را از احاديث به دست آورد ، ولى بايد مراحلى را پشت سر گذاشت .
مدينه فاضله اى كه قرآن مطرح مى كند ، صرفا يك امر خيالى نيست . امرى واقعى است كه جامعه به سوى آن حركت مى كند؛ يعنى در واقع شما براى جامعه ، جوهر قائل هستيد و يك نگاه هستى شناسى و جوهرى داريد؛ يعنى فقط باور و صرفا يك ايمان و عقيده نيست . اگر شما اين را كشف كردى ، مى توانى به تحققش هم كمك كنى . يك نگاه هم ، نگاه ماركسيستى است . ماركسيست ها معتقدند كه جامعه ، جوهر و ساختى دارد و يك مكانيزم هايى هم هست كه اگر با شرايط بيرونىِ خودش پيوند بخورد ، مُحقق مى شود .

۲ . آرمانى يا واقعى بودن گزاره هاى احاديث اجتماعى

آقاى دكتر ، بعضى از صاحب نظران اين مطلب را عنوان مى كردند كه نگاه احاديث به مباحث اجتماعى كه در آيات و روايات مطرح شده ، مطلوب و آرمانى است ، در حالى كه نگاه جامعه شناسان به جامعه ، مُحقَق و معيّن است . اين ها را چطور مى توان به هم پيوند زد؟

اين حرف ها ديگر قابل دفاع نيست . اين ها براساس جدايى واقعيت از ارزش ، و حرف هاى پوزيتيويستى است و تقريبا منسوخ شده . اين كه بگوييم ما در شناخت واقعيت ها ، از هر گونه ارزش و هنجار عارى هستيم و مى توانيم عارى از هر گونه ارزش ها و هنجارها ، به مطالعه واقعيات بپردازيم ، تقريبا انديشه غير قابل دفاعى است. من به شما جواز اين را نمى دهم كه ارزش هاى خودتان را دخالت بدهيد ، اما مى گويم نمى توانيد دخالت ندهيد . به هر حال ، خواه ناخواه شما يك محقّق يا شهروند هستيد و پارادايم ها و محفوظاتى را پذيرفته ايد و هنجارهايى را نپذيرفته ايد كه اين هنجارها ، به هر حال هم در شما هست و هم در موضوع مطالعه شما . موضوع مطالعه شما هم شى ء نيست و خودآگاه است . خود تفسيرگر ، از شما

اجبارها و قيودات شناخته شده و شناخته نشده .

با توجه به احاديثى كه در مورد روابط انسان ها وارد شده ، يك همبستگى اجتماعى به دست مى آيد . آيا اين همبستگى اجتماعى ايده آلى است كه هيچ گاه در جامعه تحقق پيدا نكرده ، يا درصدى از آن در جامعه به وقوع پيوسته است ؟

بله ، اگر منظورتان تيپ ايده آل است ، به هر حال تيپ ايده آل طبيعى نيست و فقط مى شود گفت تنها روى منشأ الهامِ احاديث تأثير دارند . بر اين اساس ، ما نمى توانيم واقعيات را كاملاً شكار نماييم و مجبوريم گزينش بكنيم و براى اين گزينش ، مجبور به استفاده از عينك هستيم و در واقع بايد اين عينك را درست كنيم . حالا شما مى گوييد اين عينك را از احاديث بگيريم ، در حالى كه بحث وبر اين است كه كه خود آن عينك هم خميرمايه اش از واقعيات به دست مى آيد؛ منتهى تركيبى است از عين و ذهن .
به هر حال شما بايد به اين سؤال هم پاسخ بدهيد كه اين نمونه آرمانى تان ، واقعا تا چه اندازه رئال و تا چه اندازه به اصطلاح ايده آل و آرمانى است . پس يكى از پرسش هاى اساسى در نمونه آرمانى اين است كه تا چه اندازه به واقعيت ، و تا چه اندازه به ذهن بر مى گردد ، ولى به هر حال صرفا يك دسته بندى است و براساس فايده اش هم بايد ترجمه بشود . من كه فراتر از يك نمونه آرمانى صرف به آن نگاه مى كنم .
شايد آن جا كه بحث الهام را مطرح كردم ، بشود گفت ناظر به يك نمونه آرمانى هم مى شود؛ اما نمى خواهم نظريه اجتماعى را فقط به يك نمونه آرمانى كه بيشتر براساس فايده مندى اش ارزيابى مى شود ، منوط بدانم ، ضمن اين كه عنصر فايده مندى و كفايت عملى را هم به عنوان يك ملاك داورى قبول دارم ، اما مى خواهم وجه تبيينى ترى به احاديث بدهم . بنابراين ، مى شود پاسخ قابل تأملى باشد و بايد روى آن تأمل و كار كرد. به هر حال شما الآن بايد پاسخ بدهيد كه نسبت نمونه آرمانى مُلَهم از احاديث ، با ذهن و عين چيست؟

ما مى گوييم مسائلى كه در احاديث آمده ، مى تواند واقعى باشد ، ولى درصدى از آن وقوع پيدا كرده و تمامش وقوع نيافته؛ يعنى امكان وقوع آن هست .

بله همين طور است ، ولى بايد اين امكان وقوع را براساس يك نگاه ساختى پاسخ بدهيد؛ يعنى بدون معيار و ذوقى نمى شود و اين نگاه رئاليستى تبيينى است . يك نگاه وِبِرى نيست؛ چون وِبِر نمى تواند تبيين ساختى بدهد . پوزيتيويست است و پوزيتيويست هم نمى تواند به