نمى كنم ، ولى مى گويم آيا برنامه فيزيك اين است؟
انيشتن مى گويد : نه ، من مى خواهم ببينم قانون هايى كه خدا با آن ها طبيعت را ساخته ، چه هستند؟ اصلاً طبيعت چگونه كار مى كند؟ تا اين حد درست است ، ولى بيش از اين نمى تواند ادعا كند و بايد همان جا متوقف بشود. بعد براى موارد خاص ، نمى تواند به استقرا متوسّل شود. اگر به استقرا متوسل شود ، از علم تجاوز كرده است. مجوّز استقرا ، خود علم نيست؛ براى اين كه اين قدر استثنا در علم ديده ايم كه بايد براى ما هشدار باشد. زمانى فيزيك دانان مى گفتند طبيعت بين چپ و راست فرق نمى گذارد. دانشمندان درجه اوّلى هم روى اين تأكيد كردند ، ولى نظرشان اشتباه از آب درآمد .
اصلاً نمى توان تعميم داد و از علم خارج مى شويد و وقتى از علم بيرون آمديد ، چرا در اين مورد بيرون آمديد و در مورد ديگر بيرون نمى آييد؛ يعنى منظورم اين است كه اگر اين كار را بكند ، حرف زيادى نمى تواند بزند. تمام تئورى هايى كه پيش رفته ، به خاطر تعميم هاست.
اين ها ، ديدگاه هاى تفهمى هرمنوتيك را هم به سمت علم تجربى مى كشانند.
هرمنوتيك ، در حوزه فيلسوفانِ علم بازار دارد ، ولى بين خود دانشمندان اصلاً رايج نيست . براى مثال ، كوهن گفت : تئورى ها با يكديگر قياس ناپذير است؛ يعنى مفاهيم هر كدام با هم قابل قياس نيستند. دانشمندان درجه اول فيزيكى هم گفتند ما اين را قبول نداريم. اگر در فيزيك از جرم صحبت مى كنيم ، جرمى كه نيوتون مى گفت ، با جرمى كه انيشتن مى گويد يكى است. ممكن است عمق فهم قضيه فرق بكند ، ولى قضيه يكى است. بنابراين ، اگر اين تعميم ها نبود ، اصلاً علمْ پيشرفت نمى كرد. ببينيد ، نيوتن تعميم مى دهد و مى گويد : اين قانون حاكم بر روى زمين ، در مورد ماه و خورشيد هم صادق است. خوب چقدر چيزها را با اين تعميم ها توضيح دادند. وقتى پاى تعميم به ميان آمد ، مجوّز تعميم از خود علم گرفته نمى شود. يكى از چيزهايى كه امروز بسيارى از علما ، چه دين دارد و چه بى دين به آن اعتقاد دارند ، اين است كه خود علم نمى تواند جواب خيلى از پرسش ها را بدهد. علم سؤال هايى را مطرح مى كند كه خودش نمى تواند جواب بدهد. مثلاً پيتر مداوار ، پزشكى بود كه جايزه نوبل را برد. اين آدمِ لاادرى گرا ، از پيروان پوپر و از بزرگان علم پزشكى است ، ولى معتقد است كه يكسرى پرسش هايى براى ما مطرح مى شود كه نمى توانيم با علم به آن ها جواب بدهيم و نمى توانيم آن ها را ناديده هم بگيريم . چهل سال پيش ، وضعيت جهان متفاوت بود؛ يعنى اين ديدگاه
