استطاعت مع‌‌الفعل باور داشتند، ^۱ ولی برخلاف هشام بر این باور بودند که آدمی مستطیع است، اما نه به استطاعتی که در غیر خودش است.^۲ همچنین آنها نیز مانند هشام‌‌بن‌ حکم اراده الهی را به «حرکت» تفسیر کرده‌اند، اما برخلاف هشام، اعتقاد داشتند که این اراده غیر از ذات باری‌تعالیٰ است.^۳ همچنین ابومالک حضرمی و وابستگان فکری‌اش معرفت باری‌‌تعالی را مثل هشام اضطراری می‌دانستند، ولی در تبیین آن با هشام اختلاف داشتند و معتقد بودند که جایز است خداوند برخی از بندگان را از معرفت منع نماید و با این وجود، آنان را به اقرار مکلف سازد.^۴

باید افزود که آرا و اندیشه کلامی و حتیٰ غیر کلامی ابومالک حضرمی - با توجه به شخصیت ممتاز علمی‌اش- چندان در منابع امامیه انعکاس نیافته است. گمان می‌رود که حضرمی پس از شهادت امام کاظم علیه السلام به فرقه واقفیه گرایش پیدا کرده است، به ویژه آنکه او روایتی از ائمه علیهم السلام پس از امام کاظم علیه السلام ندارد. همچنین راوی و ناقل کتاب التوحید وی نیز، علی‌‌بن‌ حسن طاطری از رهبران سرسخت واقفیه است.^۵

از سوی دیگر، بعضی هم‌تباران حضرمی‌‌ مانند ابومحمد زرعه‌‌بن‌ محمد حضرمی - امام مسجد محله حضرموت کوفه-، ^۶ جعفربن‌ محمد حضرمی و حسن‌‌بن‌ محمدبن ‌سماعه حضرمی، از بزرگان واقفیه به شمار می‌رفتند.^۷ احتمالاً

عبدالرحمان فعالیت می‌کردند. یکی از شاگردان مشهور هشام‌‌بن‌ حکم، ابومالک ضحاک حضرمی کوفی می‌باشد که اصالتاً عرب و از تبار حضرمی‌های کوفه بوده است.^۱ هرچند او امام صادق علیه السلام را درک کرده، اما روایاتش از امام کاظم علیه السلام می‌باشد^۲ و رجال‌‌شناسان با تعبیر «کان متکلماً، ثقةً ثقةً فی الحدیث» از وی یاد کرده‌‌اند.^۳ ابومالک حضرمی رابطه نزدیکی با هشام داشته است، تا جایی‌که از او به عنوان «احد رجال هشام» نام برده‌اند.^۴ ظاهراً او هم‌زمان با هشام‌‌بن ‌حکم از کوفه به بغداد آمده و در آنجا به همراه هشام‌‌بن‌ حکم در مجالس کلامی دولتمردان عباسی شرکت می‌کرده است.^۵

به احتمال زیاد درگیری ابومالک حضرمی با ابن‌ ابی‌‌عمیر بغدادی در بغداد رخ داده است؛ وی در آن گفت وگو بر خلاف ابن‌ ابی‌‌عمیر اعتقاد داشت که اموال مردم به آنها تعلق دارد، مگر آن چیز‌هایی که به حکم الهی مانند فیء، خمس و غنیمت به امام تعلق گرفته است.^۶ هشام‌‌بن‌ حکم نیز دیدگاه او را در این مسئله تأیید می‌کرد، که این موضوع موجب آزردگی و جدایی ابن‌ ابی‌عمیر از هشام گردید.^۷

هر چند ابومالک حضرمی در شمار یاران هشام قرار داشت، اما از یک شخصیت مستقل کلامی برخوردار بوده و حتیٰ پیروانی هم داشته است.^۸ با واکاوی برخی دیدگاه‌های کلامی حضرمی، تفاوت‌های اندکی میان آرای وی و هشام‌‌بن ‌حکم نیز به چشم می‌خورد. در مسئله استطاعت، حضرمی و اصحابش همانند هشام به