65
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

تربیت کرده بود، در منابع به «یونسی» یا «اصحاب یونس» مشهورند.۱

از جمله شاگردان فقهی یونس در بغداد، می‌توان به ابوالفضل عباس‌‌بن‌ موسیٰ وراق از اصحاب مورد اعتماد امامیه اشاره کرد۲ که رجال‌‌شناسان با تعبیر «یونسی»۳ و یا «من اصحاب یونس» از وی نام برده‌اند.۴ عباس وراق، نزدیک به ۶۰ روایت فقهی از یونس‌‌بن‌ عبدالرحمان نقل کرده است۵ که این امر، بیش از پیش ارتباط فقهی او را با یونس روشن می‌سازد. گفتنی است که تنها اثر ابوالفضل وراق بغدادی کتاب المتعه در موضوع فقه بوده است.۶

یکی دیگر از شاگردان یونس که نویسندگان امامیه با تعبیر «تلمیذ یونس‌‌بن‌ عبدالرحمان» و «یونسی» از او نام برده‌اند، یحییٰ‌‌بن ‌ابی‌عمران همدانی می‌باشد.۷ برقی او را در زمره اصحاب نورسیده و جوان امام رضا علیه السلام دانسته۸ که آن حضرت با وی مکاتبه داشته است؛۹ بنابراین او از شاگردان متقدم یونس‌‌بن‌ عبدالرحمان محسوب می‌شده است. یحییٰ‌‌بن ‌ابی‌عمران همدانی روایات فراوانی در فقه و کلام از یونس‌‌بن‌ عبدالرحمان نقل کرده است؛۱۰ ناگفته نماند که ابن ابی‌عمران همدانی از جایگاه

1.. در این باره نک: رضایی، «امتداد جریان فکری هشام ‌بن حکم تا شکل‌گیری مدرسۀ کلامی بغداد»، ص۹۸.

2.. نجاشی، رجال، ص۲۸۰؛ شیخ طوسی در رجال نام او را عباس‌‌بن ‌محمد وراق ذکر کرده است. (شیخ طوسی، رجال، ص۳۶۱).

3.. همان.

4.. نجاشی، رجال، ص۲۸۰.

5.. رضایی، «امتداد جریان فکری هشام ‌بن حکم تا شکل‌گیری مدرسۀ کلامی بغداد»، ص۹۹.

6.. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۴۵۰-۴۵۱؛ علامه حلّی، خلاصة الاقوال، ص۲۹۲؛ در برخی آثار، نام یحییٰ‌‌بن ‌ابی‌‌عمران به اشتباه یحییٰ‌‌بن‌ عمران ضبط کرده‌اند. (نک: شوشتری، قاموس الرجال، ج۱۱، ص۷۴).

7.. برقی، المحاسن، ص۵۴.

8.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۲۸.

9.. صفار، بصائر الدرجات، ص۲۶، ۲۸، ۱۳۰، ۱۳۶، ۱۵۸، ۱۶۵، ۱۶۸؛ کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۶۵، ج۵، ص۲۱، ج۷، ص۲۴۴؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۲۸۰؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ج۱، ص۱۳۲، ۲۰۰؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۶، ص۱۴۰؛ ج۹، ص۳۱۵؛ ج۱۰، ص۳۳.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
64

تاریخ فقه امامیه مطرح بوده است. ابوعمرو کشی نیز یونس را در زمره شش فقیه برتر از اصحاب امام کاظم علیه السلام و امام رضا علیه السلام جای داده است.۱

گفته شده که یونس، بخش‌های زیادی از فقه را از حریزبن ‌عبداللّه کوفی سجستانی - از شاگردان زراره - فرا گرفته بود.۲ ولی روش اجتهادی او با رویکرد رأی‌گرایی زرارة‌‌بن ‌اعین تفاوت داشته است.۳ آموزه‌های فقهی یونس، بر تجویز عمل به نوعی قیاس در استنباط فقهی و محدود کردن عمل به اخبار آحاد مبتنی بوده است.۴ باید افزود که روش استنتاجی و اجتهادورزی یونس در تحلیل مسائل فقهی، در نگاه منتقدان، قیاس تلقی می‌شده است.۵ از این رو، وی را به عمل کردن به قیاسِ ممنوع متهم می‌کردند، ۶ در حالی که یونس به اجتهادورزی در دایره سنت پای‌بند بوده است.۷ ناگفته نماند که هشام‌‌بن ‌حکم - استاد یونس - نیز در مسئله قیاس دارای دیدگاه‌‌هایی بوده و در این باره با هشام‌‌بن‌ سالم اختلاف نظر داشته است.۸

به هر روی یونس‌‌بن ‌عبدالرحمان با تألیف آثار فراوان فقهی چون الجامع الکبیر فی الفقه، علل النکاح و تحلیل المتعه، الاحتجاج فی الطلاق، اختلاف الحج و العلل الکبیر۹ و همچنین با پرورش برخی شاگردان مبرز، رویکرد اجتهادی-فقهی خویش را در بغداد گسترش داد. یک نسل از فقیهانی که یونس‌‌بن‌ عبدالرحمان بغدادی

1.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۳۰.

2.. همان، ص۶۸۱.

3.. همان، ج۱، ص۳۷۳.

4.. پاکتچی، «امامیه»، ص۱۶۷.

5.. پاکتچی، «گرایش‌‌های فقه امامیه در سدۀ دوم و سوم»، ص۲۱.

6.. سید مرتضی، رسائل، ج۳، ص۳۱۱.

7.. در این باره نک: کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۲، ۷۰.

8.. عبداللّه‌‌بن‌ جعفر حمیری در اثری به نام ما بین هشام ‌بن حکم و هشام‌‌بن‌ سالم والقیاس، و الارواح و الجنه والنار، و الحدیثین المختلفین، موضوعات اختلافی میان هشامین از جمله موضوع قیاس را مورد بررسی قرار داده بوده است. (نجاشی، رجال، ص۲۲۰).

9.. نجاشی، رجال، ص۴۴۷.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9905
صفحه از 478
پرینت  ارسال به