برخی دیگر نیز در بصره تحت تأثیر شاگردان هشام قرار گرفتند. گروه دیگر از متکلمان امامی کسانی هستند که به دلیل ارتباطات گسترده‌‌ای که با معتزله در عسکرمُکرَم داشتند، به دیدگاه‌های معتزلی گرایش پیدا کردند. شهرک عسکرمُکرَم، شهرکی دانشگاهی در نزدیکی اهواز و تحت سیطره فرهنگی بصره بود که دانشمندان علوم مختلف حتیٰ دانش پزشکی و همچنین جویندگان دانش‌های متعدد، در آنجا گرد هم آمده بودند. شیعیان دست کم در نیمه اول سده سوم هجری پا به آنجا گذاشتند تا جایی که در طی سده‌‌های سوم و چهارم، شمار قابل توجهی از دانشمندان امامی در آنجا می‌زیستند.

محدثان امامیه، جریان فکری دوم بصره را شکل می‌دهند. تا پیش از مهاجرت اصحاب کوفی به بصره در اوایل سده دوم، صرف نظر از برخی اصحاب امیرالمؤمنین علیه السلام و در ادامه برخی اصحاب امام باقر علیه السلام، نمی‌توان از یک جریان منسجم و فعال حدیثی در بصره سخن به میان آورد. هم‌‌زمان با آغاز فعالیت‌های کلامی معتزله در بصره و با فروکش کردن فضای عثمانی‌‌گرایی مخالف اهل بیت‌‌ علیهم السلام در آنجا، برخی محدثان سرشناس کوفه در طی نیمه اول سده دوم تا اوایل سده سوم به بصره مهاجرت کردند.

حضور هم‌‌زمان این دو گروه، سرعت افول عثمانی‌‌گرایی را دو چندان کرد. زندانی شدن امام کاظم علیه السلام در بصره و همچنین حضور امام رضا علیه السلامبه مدت کوتاهی در این شهر، در تقویت این جریان بی‌‌تأثیر نبوده است. این جریان حدیثی پس از سال‌ها رکود و بعد از یک دوره نه چندان کوتاه تا زمان غیبت صغرا - که جریان حدیثی امامیه در بصره کم فروغ شد - در ابتدای سده چهارم و با کاهش فشارهای سیاسی، بار دیگر فعالیت خود را از سر گرفت. در کشاکش سده‌های سوم و چهارم، این جریان حدیثی با شهرهای مهم دیگر که شیعیان در آن حضور داشتند همچون بغداد، کوفه، قم و مصر به داد و ستد حدیثی مشغول بودند. جریان فکری سوم در بصره باز هم به دو جریان قابل تقسیم است؛ یکی از آنها مربوط به غالیان و

ترک کردند. با توجه به آنچه گفته شد شاگردان محدود نوبختی‌های متمایل به معتزله، لا اقل در نیمه نخست سده چهارم هجری در جامعه امامیه بغداد چندان مجالی برای فعالیت نداشته و تأثیرگذار نبوده‌اند.

غیر از جریان اعتزال‌گرای نوبختی و شاگردان آنها، عده‌ای دیگر از امامیان متمایل به معتزله نیز در بغداد حضور داشتند. اینان نیز احتمالاً به دلیل گرایش به آرای معتزله، نفوذ چندانی در میان جامعه امامیه نداشته و بیشتر در حاشیه بوده‌اند.

بصره به عنوان خاستگاه معتزله یکی از جولانگاه‌های اندیشه‌های متقابل جامعه اسلامی همچون خوارج، مرجئه، اهل حدیث، حتیٰ زنادقه و همچنین شیعه، در طی سده‌های اول تا چهارم به عنوان مهم‌ترین مرکز فرهنگی جهان اسلام محسوب می‌شود. همچنین حضور عثمانی‌‌گرایان - که از عوامل فشار به جریان‌های شیعی در بصره محسوب می‌شوند - به قدری شفاف بود که گاه از بصره به عنوان قطعه‌‌ای از شام یاد شده است. حضور شیعیان در بصره بلافاصله پس از ماجرای سقیفه - با شیبی ملایم - در طی چندین دهه، تا بعد از خلافت امام حسن علیه السلامو پس از آن در ماجرای عاشورا و حتیٰ قیام توابین، در گزارش‌های تاریخی قابل پیگیری است. هر چند بعد از خلافت معاویه و قدرت گرفتن بیشتر عثمانیان در بصره حضور شیعه کاهش یافت، اما آنها از زمان امام باقر علیه السلام - که آتش عثمانی‌‌گری در بصره فروکش کرد - تا آستانه غیبت صغرا به دلایل متعددی رو به گسترش نهادند و به مرور در کنار معتزله، بیشتر جمعیت بصره را به خود اختصاص دادند. حضور خاندان‌های علمی، اجتماعی و سیاسی شیعه در این شهر در طی این سده‌‌ها شاهدی بر این مدعا است.

در بیان جریان‌های فکری امامیه در بصره، می‌توان از پنج جریان فکری و فرهنگی یاد کرد. جریان اول، متکلمان هستند که شامل دو جریان فکری هشام‌‌بن حکم و متکلمان مرتبط با معتزله بصره در عسکرمکرم می‌شوند. متکلمان تابع خط هشام، احتمالًا پس از ناامنی‌هایی که در بغداد برای شیعیان به وجود آمد، در شرایطی که در کوفه نیز دیگر جایگاهی نداشتند مجبور به مهاجرت به بصره شدند.