405
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

حسین دقاق نیشابوری۱ و حسن‌بن علی نیشابوری۲ از آن جمله‌اند. همچنین در این بازه زمانی، نقل کتاب حدیثی مسائل علی‌بن جعفر در بین خراسانیان متداول بوده و در سال ۲۸۱ قمری ابوجعفر‌بن یزید‌بن النضر خراسانی، این اثر را برای بعضی روایت کرده است.۳

از سوی دیگر این جریان در نیمه سده سوم هجری در نواحی، نیز رشد کرده و گسترش یافت که در این میان ابراهیم‌بن نصیر کشی و حمدویة‌بن‌ نصیر كشی - كه از آن دو برادر با تعابیری چون «كثیر‌العلم و الروایه» یاد شده است۴ - سهم بسیاری در این زمینه دارند. آنان احادیث فراوانی در عراق - به ویژه كوفه - نزد مشایخی چون: عبیدی، ابن ‌نوح و یعقوب‌بن‌ یزید آموخته و آنگاه در خراسان و ماوراءالنهر انتشار دادند.۵

حمدویه کشی احتمالاً به یعقوب‌بن‌ یزید انباری - مخالف یونس - تمایل داشته، ۶ ولی كشی بیشتر روایات وی از عبیدی را انعكاس داده است.۷ محمد‌بن ‌نصیر - برادر دیگر آن دو - نیز روایات بسیاری (بیشتر از محمد‌بن ‌عیسی‌بن‌ عبید) را از عراق به ماوراءالنهر آورد. ابوعمرو كشی و حتیٰ استادش عیاشی به وفور از آنها بهره برده‌اند.۸ سرزمین ماوراءالنهر در این روزگار، محیطی مناسب برای انتشار حدیث به شمار می‌رفته است، تا جایی كه بعضی كوفیان بدان‌جا كوچیدند. ابراهیم‌بن‌ علی كوفی - عالم، راوی و نویسنده بزرگ كوفه - به سمرقند رفته، در آنجا

1.. کلینی، الکافی، ج۲، ص۴۲۷؛ شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۷۲.

2.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۳۲.

3.. علی‌بن جعفر، مسائل، ص۱۰۳.

4.. شیخ طوسی، رجال، ص۴۰۷، ۴۲۱.

5.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۰، ۱۰۸، ۱۱۳، ۲۰۵؛ ج۲، ۴۳۶، ۴۶۸، ۵۲۰ ... .

6.. شیخ طوسی، رجال، ص۴۲۱.

7.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۴۶، ۵۹، ۶۲، ۲۸۲و ... .

8.. همان، ج۲، ص۳۳۸، ۳۵۸، ۳۸، ...؛ ج۲، ص ۷۲۹-۷۳۰، ۷۸۴، ... .


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
404

زاهری، ۱ خلف‌بن (حماد‌بن ناشر اسدی) کوفی، ۲حسن‌‌بن جهم‌بن بکیر‌بن اعین، ۳ حسن‌بن علی‌بن زیاد وشاء کوفی، ۴ ایوب‌بن نوح‌بن دراج، ۵ زکریا‌بن آدم قمی۶ و ریان‌بن صلت قمی۷ برای دیدار با امام رضا علیه السلام رهسپار خراسان شده بودند. البته گزارشی در دست داریم که نشان می‌دهد ایوب‌بن نوح بن دراج - از محدثان مشهور عراقی - پس از شهادت امام رضا علیه السلام نیز برای زیارت مرقد آن حضرت، سفری به خراسان داشته است.۸ به هر روی حضور این همه محدث برجسته کوفی و قمی در خراسان، در شکل‌‌گیری کانون حدیثی امامی در آن دیار بی‌تأثیر نبوده است.

در نیمه نخست سده سوم هجری حضور و فعالیت جریان حدیثی امامی در خراسان بسیار گسترش یافت. خصوصاً محدثان برجسته‌ای در شهر بزرگ نیشابور فعال بوده‌اند. شخصیت‌هایی مانند ابوسعید حمدان‌بن سلیمان نیشابوری - از اصحاب موثق امامیه -،۹ ابومحمد عمرکی‌بن علی بوفکی نیشابوری - از محدثان بنام امامیه -، ۱۰ شاذان‌بن خلیل نیشابوری، ۱۱ ابوسلیمان داود‌بن ابی‌‌زید نیشابوری - ساکن محله نجارین نیشابور، از اصحاب امام هادی علیه السلام و امام حسن عسکری علیه السلام و از راویان ‌شیخ صدوق و نویسنده کتاب الهدی، ۱۲ بشر‌بن بشار نیشابوری، ۱۳ علی‌بن

1.. شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا، ج۲، ص۲۶۳.

2.. کلینی، الکافی، ج۶، ص۴۹۱.

3.. شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا، ج۲، ص۲۱۶.

4.. همان، ص۲۵۷.

5.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۴۱.

6.. ابن‌سابور زیات، طب الأئمه، ص۳۷.

7.. شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا، ج۲، ص۱۷، ۲۲۵.

8.. کلینی، الکافی، ج۴، ص۵۸۵؛ دکتر مهدی غلامعلی شفاها مرا به این گزارش توجه دادند.

9.. نجاشی، رجال، ص۱۳۸؛ شیخ طوسی، رجال، ص۳۵۶.

10.. نجاشی، رجال، ص۳۰۳.

11.. کلینی، الکافی، ج۳، ص۲۹.

12.. ابن‌ندیم، الفهرست، ص۲۴۶؛ شیخ طوسی، رجال، ص۳۹۹.

13.. شیخ طوسی، رجال، ص۳۸۴.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9803
صفحه از 478
پرینت  ارسال به