391
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

در مدح و تأیید هشام‌بن حکم، یونس‌بن عبدالرحمان، عبدالعزیز‌بن مهتدی اشعری قمی و محمد‌بن عیسی‌بن عبید یقطینی نقل کرده است۱ و کشی نیز به واسطه او، سلسله تبار علمی فضل‌بن شاذان تا هشام‌بن حکم را گزارش نموده است.۲

در منابع رجالی امامیه، راجع به ابراهیم‌بن علی کوفی - از عالمان امامیه که در سمرقند ساکن شده بوده - سخن به میان آمده است.۳ از ارتباط فکری‌ او با جریان هشام‌بن حکم چیزی گزارش نشده است. با این حال می‌دانیم که ابوعمرو کشی -هشام‌گرا - با وی مرتبط بوده و چند روایت غیر کلامی از او نقل کرده است، ۴ که در اسناد آنها یونس‌بن عبدالرحمان قرار دارد.

ج. شاخه عراق

پس از آن‌‌که این جریان کلامی در نیمه اول سده سوم، به تدریج از سوی برخی وابستگان این خط فکری به مرکز مهمّ امامیه - یعنی قم و خراسان - انتقال یافت، پس از مدتی، دوباره از طریق خراسانی‌ها به عراق بازگشت. پس از مرگ فضل‌بن‌ شاذان، برخی شاگردان وی سعی کردند بار دیگر این اندیشه‌ها را در محیط عراق رواج دهند. یکی از این افراد، حیدر‌بن ‌شعیب طالقانیِ مقیم بغداد است که از طریق محمد‌بن‌ نعیم‌بن ‌شاذان - برادرزاده فضل - به کتاب‌های او دست پیدا کرده و در اوایل سده چهارم، در بغداد به نقل آن آثار اهتمام ورزیده است.۵ ابوالحسن علی‌بن‌ محمد حداد - که شیخ طوسی از او با تعبیر «صاحب کتب الفضل‌بن ‌شاذان» یاد می‌کند - نیز به تلعکبری - راوی مشهور عراقی - اجازه روایت داده است.۶ افزون بر تألیفات و اندیشه

1.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۴۸، ۵۴۹، ۷۷۹، ۷۸۰، ۷۹۵، ۸۱۷.

2.. همان، ص۸۱۸.

3.. شیخ طوسی، رجال، ص۴۰۷.

4.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۱۳، ۵۹۴.

5.. شیخ طوسی، رجال، ص۴۲۳.

6.. همان.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
390

برد؛ به‌خصوص آن‌كه با سفر به شهر نیشابور، از شاگردان فضل‌بن‌ شاذان، به‌ ویژه ابن ‌قتیبه نیشابوری - میراث‌دار و شاگرد ممتاز فضل - بهره برد.۱ ظاهراً کشی، برخی آثار یونس‌بن عبدالرحمان را نیز در اختیار داشته است.۲

با نگاهی به كتاب تهذیب‌شده معرفة الناقلین کشی، میزان دل‌بستگی وافر او به محور فكری هشام‌بن ‌حكم كاملاً مشهود است؛ حتیٰ گرایش وی به این جریان، نسبت به استادش عیاشی پررنگ‌تر به نظر می‌رسد. كشی با چینش هدف‌مند روایات و نقل اخبار منحصر به ‌فرد در دفاع از سران این جریان و همچنین با توجیه یا نقد اقوال نكوهیده درباره شخصیت و اندیشه كسانی چون یونس و فضل، مجدانه تلاش كرده این خط فكری را از برخی اتهامات تبرئه کند، ۳ تا جایی ‌كه مخالفان سرشناس یونس و هشام را از هواداران آن دو معرفی كرده است.۴ كشی نه تنها با استفاده از میراث خراسانیان به دفاع و نشر اندیشه جریان فكری هشام توجه نشان داده، بلكه از طریق راویان قمی - ساكن خراسان - به میراث هواداران هشام‌بن‌ حكم در قم دست پیدا كرده و به ترویج آن در خراسان و ماوراءالنهر اهتمام ورزیده است.۵ البته عالمان ماوراءالنهری بیشتر در قالب حدیث، به دفاع و انتشار اندیشه این جریان پرداخته‌اند. این امر موجب شده كه برخی نویسندگان به اشتباه، عیاشی و كشی را در زمره محدثان متمایل به حدیث‌گرایان قم بر شمارند.۶

ظاهراً ابومحمد جعفر‌بن معروف کشی - از مشایخ ابوعمرو کشی و وکیل ناحیه مقدسه۷ - نیز تمایل به جریان هشام‌بن حکم داشته است. از این رو وی روایاتی را

1.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۶۶، ۱۲۰، ۱۲۶، ... .

2.. همان، ص۳۲۷.

3.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۸۷.

4.. همان، ص۷۷۹-۷۸۴.

5.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۴۹-۵۵۱، ۵۵۴-۵۶۰، ۵۶۷-۵۶۸.

6.. گرامی، نخستین مناسبات فکری تشیع، ص۱۱۳.

7.. شیخ طوسی، رجال، ص۴۱۸.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9825
صفحه از 478
پرینت  ارسال به