39
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

چون عاشورا و غدیر، با شکوه فراوانی در آن شهر گرامی داشته می‌شد.۱ آنان همچنین به پشتوانه بویهیان دیلمی، در شهر بغداد آزادانه و آشکارا از خلفای نخستین و دشمنان اهل بیت علیهم السلام برائت می‌جستند.۲

باید افزود که در سده چهارم هجری و در زمان آل بویه، فعالیت‌های علمی و فرهنگی شیعیان بغداد نیز شتاب بیشتری به خود گرفت. در سال ۳۸۱ یا ۳۸۳ قمری ابونصر شاپور‌‌بن ‌اردشیر (م.۴۱۶ق) وزیر بهاءالدوله بویهی، کتابخانه‌ای به نام دارالعلم یا دارالکتب در محله سورین کرخ تأسیس کرد که هزاران جلد کتاب ارزشمند در خودش جای داده بود.۳ سید مرتضی عالم سرشناس امامیه، کتابخانه‌ای با حجم هشتاد هزار جلد کتاب در بغداد بنا کرد.۴ همچنین برادرش سید رضی، در بغداد مکانی به نام دارالعلم با تمام امکانات برای طالبان دانش فراهم ساخته بود.۵ گفته شده که در منزل ابوعبداللّه مرزبانی از عالمان و نویسندگان شیعه، مباحثات علمی برگزار می‌شده و او برای استراحت شبانه دانشوران، پنجاه دست لحاف و زیرانداز آماده داشته است.۶ مجالس درس بزرگان امامیه در بغداد چون شیخ مفید، شیخ طوسی و ابوعلی حسن‌‌بن‌ محمد‌‌بن ‌اشناس معروف به ابن حمامی بزار، نیز قابل توجه است.۷

گفتنی است شیعیان با همه نفوذ خود در بغداد، از دشمنی‌های کینه‌‌توزانه اهل سنت آن شهر در امان نبودند و از سوی آنان و همچنین دستگاه خلافت

1.. ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۵۴۹؛ همدانی، تکملة تاریخ طبری، ج۱، ص۱۸۷.

2.. ابن‌جوزی، المنتظم، ج۱۴، ص۱۴۰؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۵۴۲-۵۴۳.

3.. نک: ابن‌جوزی، المنتظم، ج۱۴، ص۳۶۶؛ ابن‌اثیر، الکامل فی‌التاریخ، ج ‌۹، ص۱۰۱، ۳۵۰؛ حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۵۳۴.

4.. ابن‌عنبه، عمدة الطالب، ص۲۰۶.

5.. همان، ص۲۰۹-۲۱۰.

6.. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۲۵۲-۲۵۳.

7.. ابن‌جوزی، المنتظم، ج ‌۱۵، ص۱۵۷؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۷، ص۴۳۸؛ ابن ‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۴۱.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
38

محله مسجد الانباریین بغداد برشمرده‌اند.۱ همچنین محله نوبختیه واقع در سمت غربی بغداد به خاندان پر نفوذ آل نوبخت تعلق داشته است.۲

وجود اماکن مقدس در بغداد، تأثیر بسیاری در حضور هر چه بیشتر شیعیان در آن شهر داشته است. در این‌‌باره می‌توان از مرقدهای امام کاظم علیه السلام و امام جواد علیه السلام در مقابر قریش بغداد یاد کرد.۳ مسجد مهم براثا در حاشیه شهر بغداد، نیز یکی از مراکز مهم تجمع شیعیان به شمار می‌رفته است.۴خطیب بغدادی از مسجدی در محله سوق العتیقه بغداد یاد کرده که به دلیل نماز گذاردن امیرالمؤمنین علیه السلام در آنجا، بسیار مورد توجه و اکرام شیعیان بوده است.۵همچنین قبری منسوب به یکی از نوادگان امام سجاد علیه السلام در بغداد قرار داشته است که به علت توجه مردم به آن، به مشهد نذور شهرت یافته بود.۶

ناگفته نماند که با ورود بعضی از خاندان‌های شیعی در دستگاه خلافت عباسی، حضور شیعیان در بغداد بیش از پیش تقویت شد. برخی تاریخ‌‌‌نگاران بر این باورند که در سال ۳۳۱قمری، جمعیت شیعه در بغداد به قدری زیاد بود که آنها از نکوهش و لعن علنی خلفای نخستین هیچ ‌گونه ابایی نداشتند.۷ با روی کار آمدن بویهیان شیعی مذهب در سال ۳۳۴قمری در بغداد، شیعیان به اوج قدرت خود نائل آمدند. به کمک آل بویه، شعائر شیعی در بغداد رونق گرفت و سالروز ایامی

1.. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۰۷.

2.. شیخ طوسی، الغیبة، ص۳۸۶؛ نجاشی، رجال، ص۳۷۳.

3.. مرقد مطهر امام کاظم علیه السلام محل زیارت شیعیان و اهل سنت به شمار می‌رفته است. خطیب بغدادی به اسنادش از قول ابوعلی خلال از بزرگان اهل سنت نقل کرده است: «ما همنی أمر فقصدت قبر موسى‌‌بن جعفر فتوسلت به الا سهل اللّه تعالى لی ما أحب» (خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۳۲-۱۳۳).

4.. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۲۳-۱۲۴، ج۸، ص۱۷.

5.. همان، ص۱۰۷.

6.. همان، ص۱۳۵-۱۳۶.

7.. ابن‌جوزی، المنتظم، ج۱۴، ص۲۷.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9844
صفحه از 478
پرینت  ارسال به