253
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

ظاهراً مفضل‌بن محمد از چهره‌های شناخته شده شیعه در بصره به شمار می‌رفته و از این رو ابراهیم‌بن حسن علوی (از علویان قیام کننده) مدتی را مخفیانه در منزل وی به سر برده است.۱ از فعالیت‌های حدیثی مفضل‌بن محمد ضبی گزارش زیادی نشده و احادیث زیادی از او در منابع کنونی باقی‌نمانده است. تنها یک روایت در موضوع امامت امام باقر علیه السلام به نقل از فرزند وی در مصادر روایی یافت می‌شود.۲ البته شخصیت حدیثی مفضل‌بن محمد ضبی برای اهل سنت شناخته شده بوده و از این رو است که ابوحاتم رازی (م.۲۷۷ق) او را با تعبیر «متروك القرائه والحدیث» وصف کرده است.۳

ابومحمد عبدالنور‌بن عبداللّه‌بن سنان اسدی کوفی از اصحاب امام صادق علیه السلام نیز، از کوفه رهسپار بصره شده است.۴ در منابع امامیه، چندان به این شخصیت پرداخته نشده، ولی نویسندگان عامه آگاهی خوبی از وی به دست داده‌اند. به گفته ابن ‌حبان بُستی (م.۳۵۴ق) او از موالی مسامعه در بصره بوده است؛۵ از این رو نویسندگان عامه با عنوان مسمعی از او یاد کرده‌اند.۶ می‌دانیم که مسمعی‌ها یکی از تیره‌های قبیله بنی‌بکر‌بن وائل در بصره هستند که شماری از این خاندان از جمله ابوسیار مسمع‌بن عبدالملک ملقب به کُردین، شیخ و بزرگ آنان در زمره اصحاب برجسته امامیه قرار دارند.۷

بنابراین عبدالنور‌بن عبداللّه کوفی در بصره با حمایت یکی از خاندان‌های شیعی آن شهر، فعالیت‌های حدیثی خویش را دنبال می‌کرده است. البته اغلب

1.. ابن‌عنبه، عمدة الطالب، ص۱۰۹.

2.. خزاز قمی، کفایة الاثر، ص۲۴۱.

3.. ذهبی، میزان الاعتدال، ج۴، ص۱۷۰.

4.. شیخ طوسی، رجال، ص۲۴۲.

5.. ابن‌حبان، الثقات، ج۸، ص۴۲۳-۴۲۴.

6.. ذهبی، میزان الاعتدال، ج۲، ص۶۷۱؛ ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج۴، ص۷۷.

7.. نجاشی، رجال، ص۴۲۰.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
252

همان طور که گفته شد ابان‌بن عثمان بجلی کوفی از اصحاب امام صادق علیه السلام و امام کاظم علیه السلام، نیز گاهی در کوفه و گاهی در بصره زندگی می‌کرده است.۱ او در میان حدیث‌‌گرایان امامیه از موقعیت ممتازی برخوردار بوده است، تا جایی‌که نام وی را همانند حماد‌بن عیسیٰ جهنی، در زمره اصحاب اجماع ذکر کرده‌اند.۲ ابان‌بن عثمان بجلی با اصحاب امامیه در بصره چون فضیل‌بن یسار، حارث‌بن مغیره نصری بصری، عبدالرحمان‌بن ابی‌عبداللّه بصری مرتبط بوده و از آنها حدیث شنیده است.۳ از شاگردان حدیثی وی در بصره اطلاعی در دست نیست، ولی می‌دانیم که بصریان اخبار تاریخی را از او فرا گرفته بودند.۴ (از این شخصیت بیشتر در جریان تاریخ‌نگاران امامیه در بصره بحث خواهیم کرد و از تأثیرگذاری تاریخی وی سخن ‌خواهیم گفت).

ناگفته نماند که ابان‌بن عثمان افزون بر آثار تاریخی، ۵ نگاشته‌های حدیثی نیز داشته است و فهرست‌‌نگاران از «اصل» حدیثی وی سخن به میان آورده‌اند.۶ از فعالیت‌های حدیثی ابان در بصره، بیش از این چیزی نمی‌دانیم. در میان اصحاب مهاجر کوفی به بصره، هجرت مفضل‌بن محمد ضبی کوفی از اصحاب امام صادق‌ علیه السلام نیز قابل توجه می‌باشد.۷ او در بصره با مالک‌بن اعین جهنی از اصحاب امامیه در ارتباط بوده و از وی حدیث شنیده است.۸

1.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۵۹؛ نجاشی، رجال، ص۱۳.

2.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۶۷۳.

3.. برقی، المحاسن، ج۱، ص۲۳۲؛ ج۲، ص۳۹۳، ۳۹۵؛ کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۳۴؛ ج۲، ص۱۸، ۲۱۰، ۲۵۶، ۴۱۰؛ ج۳، ص۴۹، ۱۷۵، ۱۷۹؛ شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۳۴، ۴۱۲، ۴۷۳، ۵۱۲.

4.. نجاشی، رجال، ص۱۳.

5.. همان.

6.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۶۱.

7.. شیخ طوسی، رجال، ص۳۰۷.

8.. شیخ طوسی، الأمالی، ص۵۰۱.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9801
صفحه از 478
پرینت  ارسال به