251
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

در سال ۱۶۱قمری در هشتاد و سه سالگی - ظاهراً در بصره - در گذشته است.۱ فهرست‌‌نگاران کتاب (روایی) بی‌نام برای او ذکر می‌‌کنند که حسن‌بن سماعه از اصحاب محدث امامیه به آن دست یافته بود.۲

یکی دیگر از شاخص‌ترین اصحاب امامیه که از کوفه به بصره رفت و در آنجا سکنی گزید، ۳ ابومحمد حماد‌بن عیسیٰ جهنی از یاران امام صادق علیه السلام، امام کاظم  علیه السلام و امام رضا علیه السلام می‌باشد.۴ جایگاه او در حدیث و فقه امامیه به قدری بلند است که علمای امامیه او را در زمره اصحاب اجماع بر شمرده‌اند.۵ حماد‌بن عیسیٰ جهنی آثاری نیز تألیف کرده بود که معروف‌‌ترین آنها کتاب مسائل التلمیذ وی می‌باشد.۶ این کتاب موضوعات نایکسانی چون مواعظ، پندها، منافع اعضای انسان و حیوان و همچنین مسائل کلامی توحید در بردارد که وی از امام صادق علیه السلام پرسیده و پاسخ ایشان را دریافت کرده بود.۷

حماد‌بن عیسیٰ با دیگر اصحاب امامی بصره همچون فضیل‌بن یسار مرتبط بوده۸ و به همراه عبادبن صهیب بصری نیز از امام صادق‌ علیه السلام حدیث فرا گرفته است.۹ همچنین او یکی از راویان آثار اصحاب بصری نیز به شمار می‌رود و پسینیان از طریق وی به بعضی از میراث حدیثی بصره دست یافته‌اند.۱۰

1.. شیخ طوسی، رجال، ص۲۹۵.

2.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۲۱۷.

3.. برقی، رجال، ص۲۱.

4.. نجاشی، رجال، ص۱۴۲.

5.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۶۷۳.

6.. نجاشی، رجال، ص۱۴۳.

7.. همان.

8.. همان، ص۳۰۹.

9.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۶۰۴.

10.. نجاشی، رجال، ص۱۶۷، ۳۰۹.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
250

آنجا اقامت گزیده بود.۱ او در زمره اصحاب امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام به شمار می‌رفته و در زمان امام صادق علیه السلام نیز در گذشته است.۲ به گفته ابوعمرو کشی، وی در زمره شش فقیه بزرگ از اصحاب نخستین صادقین علیه السلام قرار داشته است.۳ فضیل‌بن یسار از جایگاه بلندی نزد ائمه علیهم السلام برخوردار بوده و از سوی آنها مورد تمجید قرار گرفته است؛ تا جایی‌که امام صادق علیه السلام درباره‌‌اش فرمود: «رحم اللّه الفضیل‌بن یسار، هو منا اهل البیت».۴ روایات او در منابع روایی امامیه نیز قابل توجه است. گمان می‌رود فعالیت‌های حدیثی فضیل‌بن یسار در شهر بصره، پایگاه عثمانی‌گرایان، موجب شده است که رجال‌‌شناسان اهل سنت نظر خوشایندی نسبت به وی نداشته باشند و با تعابیری چون «رجل سوء» و «رافضیاً کذاباً ممن لایحتج به و لا یعتمد علیه» از او نام ببرند.۵ البته برخی از آنان فضیل‌بن یسار را توثیق عام کرده‌اند.۶

از دیگر اصحاب مهاجر کوفی می‌توان به ابوعبداللّه محمد‌بن مروان ذهلی کوفی از اصحاب امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام اشاره کرد۷ که در بصره مقیم شده بود.۸ او از تبار ابوالاسود دوئلی - از یاران امام علی علیه السلام - بوده است.۹ گفته شده وی

1.. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۴۴۱.

2.. نجاشی، رجال، ص۳۰۹.

3.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۰۷.

4.. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۴۴۱؛ شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۴۷۳.

5.. ابن‌حجر، لسان المیزان، ج۴، ص۴۵۴.

6.. بخاری، تاریخ الکبیر، ج۷، ص۱۲۲؛ ابن‌حبان، الثقات، ج۷، ص۳۱۵؛ ابن قطلو بغا، الثقات ممن لم یقع فی الکتب السته، ج۷، ص۵۳۰.

7.. ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌‌طالب، ج۳، ص۳۴۰؛ شیخ طوسی، رجال، ص۲۹۵.

8.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۴۷۴.

9.. همان.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9808
صفحه از 478
پرینت  ارسال به