بی‌سپاسی است اگر از کسانی که در این مسیر ما را با لطف خود نواخته‌اند و ما را رهین منت خویش ساخته‌اند، قدردانی نکنیم. پیش از همه باید از حضرت آیة‌اللّه ری‌شهری «رئیس مؤسسه دارالحدیث و پژوهشگاه قرآن و حدیث» که بردبارانه و گشاده‌دل همه امکانات لازم را برای شکل‌گیری این برنامه پژوهشی فراهم آوردند، تشکر کنم و نیز قائم مقام پژوهشگاه جناب حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر رضا برنجکار و مدیران و همکاران ارجمندشان را سپاس می‌گویم که مساعدت‌های بی‌دریغ ایشان همواره توشه راه پرفراز و نشیب‌مان بوده است. و سرانجام تلاش مدیران و محققان گرانمایه‌ای را قدر می‌گذاریم که همت و مهارت آنان، دست‌مایه اصلی این پژوهشکده برای دست‌یابی به اهداف خطیر و افق‌های بلند آینده است و در این میان به ویژه از حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر اکبر اقوام کرباسی - معاونت پژوهشکده - یاد می‌کنم که خستگی‌ناپذیر در سامان بخشیدن به کلیه فعالیت‌ها یار و مددکاری وفادار و پرسوز است. همچنین برای محقق پرتلاش جناب حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سید اکبر موسوی تنیانی که با همّت خویش این اثر را پیش روی ما نهاد، آرزوی توفیق و پیشرفت فزون‌تر دارم.

این همه توفیقات را تنها به لطف حضرت حق‌تعالی می‌دانیم و بر این نعمت، سر سپاس و ستایش بر آستان جلال او می‌ساییم و سایه عنایت مولایمان حضرت ولی عصر (عج) را بزرگترین سرمایه برای به انجام رساندن رسالت بزرگ پاسداری از معارف مکتب وحی می‌شماریم.

محمدتقی سبحانی

رئیس پژوهشکده کلام اهل‎بیت علیهم السلام

شوم آن در قالب تکفیر و افراطی‌گری، انسانیت را مورد هدف گرفته است. البته، این تاریک‌اندیشی و نگاه نامیمون چنان در جامعه اسلامی سیطره پیدا کرد که آثار و مصادر نخستین تاریخی و فرقه‌نگاری را سراسر زیر نفوذ خود گرفت و امروزه بیگانگان کنجکاو و ناآگاه و آگاهان مغرض با تکیه به این منابع، به معرفی تاریخ اسلام و تشیع‌ می‌پردازند که تصحیح نگاه آنان به سادگی امکان‌پذیر نیست.

باید افزود که در دهه‌های اخیر فرصتی برای شیعیان فراهم آمده است که ضمن معرفی هویت خویش، مکتب اهل بیت علیهم السلام را از مهجوریت به در آورده و زمینه آشنایی و راهیابی بسیاری را به آموزه‌های اسلام اصیل فراهم سازند. عقب‌ماندگی تاریخی جامعه شیعه به دلایل بیرونی و داخلی‌، کار ما را در تدارک این صحنه و بازنمایی نوآمد و بی‌پیرایه از فرهنگ و هویت خویش دشوار کرده است. بدین خاطر باید موضوعات و مسائل مختلفی را به صحنه بحث آورد و بایسته‌های زیادی را به دست پژوهش و نقد و برررسی سپرد. این امر به خاطر حجم انبوهی از موضوعات و امکانات اندک، نیازمند راهکارهای دقیق و جامع است که با اهتمام و پشتیبانی مؤسسات وپژوهشگران پرتلاش امکان‌پذیر است.

پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام دقیقاً بر مبنای این نگاه و تحلیل شکل گرفت تا غبار غفلت و تغافل را از چهره اندیشه تشیع زدوده و آموزه‌های گرانسنگ قرآن و اهل بیت علیهم السلام را به دور از پرده پندار مخالفان و فراتر از دست‌اندازی ناآگاهان معرفی کند. در این خصوص، «گروه تاریخ کلام» برنامه خود را بر ریشه‌یابی هویت فکری و تاریخی اندیشه کلامی امامیه متمرکز کرد و با پی‌ریزی کلان‌پروژه «تاریخ کلام امامیه» بار سنگین پژوهش در این فضای کمتر شناخته شده را بر دوش گرفت. در همین راستا کتاب پیشِ رو در تلاش است ضمن معرفی یکی از مهم‌ترین دروه‌‌های تاریخ کلام امامیه یعنی از افول مدرسه کلامی کوفه تا شکل‌گیری مدرسه کلامی بغداد‌، با شناسایی جریان‌های فکری و شخصیت‌های نقش‌آفرین در این دوره و نقش‌آفرینی آنها در کلام امامیه را تحلیل و بررسی نماید.