127
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

شیخ ‌مفید و ابن ‌غضائری، از سرشناس‌ترین شاگردان صیمری به شمار می‌روند.۱

همچنین نقش ابوعبداللّه صفوانی (زنده۳۵۲ق) كوفی‌تبار۲ و از شاگردان كلینی، ۳ در شكوفایی حوزه حدیثی بغداد، انكارناپذیر است. وی كه از سوی رجال‌شناسان بغدادی با تعبیر «شیخ الطائفه» وصف شده، ۴ در گردآوری میراث حدیثی و انتقال آن به عالمان بعدی امامیه مانند شیخ مفید و ابن‌ نوح سیرافی تأثیرگذار بوده است.۵

ابوالمفضل شیبانی كوفی (ت. ۲۹۷ق-د.۳۸۷ق) راوی بنام و پُرحدیث شیعه نیز در بغداد می‌زیست.۶ شیبانی - باتوجه به عمر طولانی‌اش۷- در ترویج حدیث و انتشار آثار حدیثیِ مشایخ گذشته امامیه در بغداد، و نیز توسعه و تقویت كانون حدیثی آن شهر تأثیرگذار بوده است.۸ روایات وی نزد مشایخ امامیه به وی‍ژه در موضوع فضایل اهل بیت علیهم السلام با اهمیت بوده‌ است، به گونه‌ای كه شیخ طوسی، هفده مجلس از مجالس أمالی خویش را به منقولات ابوالمفضل اختصاص داده است.۹ ابوالفرج قُنّائی - استاد نجاشی و از نویسندگان امامیه - كتاب معجم رجال ابی‌المفضل را با هدف معرفی مشایخ وی تألیف كرد.۱۰

1.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۷۸؛ شیخ طوسی، رجال، ص۴۱۱.

2.. او از نوادگان صفوان جمال می‌باشد كه خاندان او در محلۀ بنی‌حرام كوفه ساكن بوده‌اند.(نجاشی، رجال، ص۱۹۸).

3.. تهرانی، الذریعة، ج۱۸، ص۶۷؛ ج۱۹، ص۶۶.

4.. نجاشی، رجال، ص۳۹۳.

5.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۲۰۸؛ شیخ طوسی، الغیبة، ص۳۱۰، ۳۱۵، ۳۹۴ و ...؛ نجاشی، رجال، ص۱۲۱، ۱۶۵، ۱۷۴، ۱۹۳، ۳۴۶و... .

6.. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۸۶.

7.. او در سال ۳۰۶ق، در نه سالگی فراگیری حدیث را آغاز كرده است. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۸۶.

8.. نجاشی دربارۀ وی می‌نویسد: «كان سافر فی طلب الحدیث عمره». نجاشی، رجال، ص۳۹۶.

9.. شیخ طوسی، الأمالی، ص۴۴۵-۶۴۲.

10.. نجاشی، رجال، ص۳۹۸.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
126

العصابة فی زمنه و وجههم»، ۱ «كثیرالروایه»۲ و «شیخ الشیعة و مصنفیهم»۳ یاد شده است، نیز یكی از چهره‌های شاخص جریان حدیث‌گرایی بغداد به شمار می‌رود.۴ زراری كه در نیمه نخست سده چهارم هجری از كوفه به بغداد هجرت كرده بود، ضمن نقش‌آفرینی در انتقال میراث حدیثی كوفه به بغداد، ۵ از مشایخ بغدادی به ویژه از قمیان مقیم بغداد، مانند كلینی و ابن‌ داود قمی نیز حدیث آموخت. همچنین وی یكی از ممتازترین شاگردان كلینی و از راویان مهم كتاب كافی به شمار می‌رود.۶ كسانی همانند شیخ ‌مفید، ابن‌ نوح سیرافی، ابن‌ غضائری و ابن‌ عبدون در نزد او حدیث فرا گرفته‌اند.۷

احمدبن ‌ابراهیم‌‌بن ‌ابی‌رافع صیمری - ساكن بغداد - نیز یكی دیگر از محدثان برجسته كوفی می‌باشد، ۸ كه در تبادل حدیث میان دو حوزه حدیثی كوفه و بغداد تأثیرگذار بوده است. گمان می‌رود که او نیز در نیمه اول سده چهارم، از كوفه به بغداد عزیمت كرده است. وی علاوه بر انتقال آثار و روایات كوفیان به بغداد، ۹ كتاب ارزشمند كافی را نیز در آن شهر از كلینی آموخت.۱۰ نسل بعدی مكتب بغداد نظیر

1.. نجاشی، رجال، ص۸۴.

2.. شیخ طوسی، رجال، ص۴۱۰.

3.. ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱۶، ص۲۸۹، به اشتباه لقب او به جای زراری، رازی ضبط شده است.

4.. از مشایخ روایی وی می‌توان به احمدبن‌ ادریس اشعری، ابوالعباس حمیری، احمدبن ‌محمد العاصمی، حمیدبن ‌زیاد نینوایی، جعفربن ‌محمدبن ‌مالک فزاری كوفی و محمدبن ‌جعفر رزاز كوفی اشاره كرد. (زراری، رساله فی آل اعین، ص۳۸-۳۹).

5.. برای نمونه: او كتاب جامع ابی‌‌نصر بزنطی را كه در كوفه فرا گرفته بود به برخی از شاگردانش در بغداد انتقال داد. (نجاشی، رجال، ص۷۵) افزون بر این نک: (همان، ص۷۷، ۱۱۸، ۱۲۷، ۱۸۹، ...).

6.. زراری، رساله فی آل اعین، ص۷۷-۷۸.

7.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۶۴، ۷۸؛ نجاشی، رجال، ص۱۱۲.

8.. نجاشی، رجال، ص۸۴.

9.. نك: نجاشی، رجال، ص۹۳، ۲۶۷، ۳۰۵، ۴۲۴؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحكام، ج۳، ص۸۶؛ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ص۷۵۹.

10.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۲۱۱؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۵، ص۲۸۰.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 10073
صفحه از 478
پرینت  ارسال به