111
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

یونس خرده می‌گرفت.۱ وی كتاب الطعن علی یونس را نیز نگاشته است؛۲ اما نمی‌دانیم که او در این كتاب، دیدگاه كلامی یونس را نقد كرده است و یا دیدگاه حدیثی وی را. گفتنی ‌است که علی‌‌بن ‌حدید از مخالفان یونس۳ و استادِ انباری نیز در بغداد۴ و به قولی در ناحیه مدائن - شش فرسخی بغداد- سكونت داشته؛۵ ولی از فعالیت‌های گسترده حدیثی وی در بغداد چیزی دانسته نیست.

همچنین به نظر می‌رسد که علی‌‌بن ‌حكم انباری كه از او با عنوان «تلمیذ ابن‌ ابی‌عمیر»۶ یاد شده، در بغداد فعال بوده است. با آنكه وی شمار زیادی از اصحاب امام صادق علیه السلام را ملاقات كرده بود۷ ولی از فعالیت‌های حدیثی وی چیز زیادی نمی‌دانیم.

از دیگر سو، شاگردان یونس‌‌بن ‌عبدالرحمان همانند شاگردان ابن‌ ابی‌عمیر در بغداد به نقل و انتشار حدیث اهتمام داشته‌اند. محمدبن ‌عیسی‌‌بن ‌عبید بغدادی شاگرد نام‌آور یونس، ۸ كه روایات زیادی در اختیار داشته، ۹ در این زمینه بیش از دیگران نقش‌آفرین بوده است. جایگاه والای حدیثی محمدبن‌ عیسیٰ، شمار زیادی از محدثان سایر نواحی امامی‌نشین را به بغداد كشاند و از این ‌رو، منقولات وی در

1.. یونس، سماع مستقیم را در نقل حدیث شرط نمی‌‌دانست. از این رو مورد نقد یعقوب‌‌بن ‌یزید قرار داشته است. (شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۸۶).

2.. نجاشی، رجال، ص۴۵۰.

3.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۸۷، ۵۶۳.

4.. خطیب بغدادی در تاریخ بغداد از او و پدرش نام برده است. (خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۸، ص۲۷۵، ج۱۱، ص۴۱۳).

5.. شیخ طوسی، رجال، ۳۶۰.

6.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۴۰.

7.. همان.

8.. شیخ طوسی، رجال، ص۳۹۱.

9.. نجاشی با تعبیر «كثیر الروایه، حسن التصانیف» از او یاد كرده است. (نجاشی، رجال، ص۳۳۳).


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
110

بغدادی و كوفی به میراث‌داران پسینی امامیه انتقال داده شد.۱ برخی از میراث روایی‌ او در میان خاندان‌‌های‌ امامی بغداد دست به دست می‌شده است.۲ گفتنی‌ است که سعیده و مِنّه دو خواهر محدثه وی نیز ظاهراً در بغداد فعالیت حدیثی داشته‌اند.۳

فرد شاخص دیگری كه تقریباً هم‌زمان با ابن ‌ابی‌‌عمیر در حوزه حدیثی بغداد ایفای نقش می‌كرد، یونس‌‌بن ‌عبدالرحمان است كه افزون بر فعالیت‌های كلامی، در نشر حدیث امامیه نیز كوشا بوده است. افراد قابل ملاحظه‌ای در این عرصه نزد او شاگردی كردند. البته روش نقل حدیث وی را برخی دیگر از اصحاب (طیف ابن ‌ابی‌‌عمیر) مورد انتقاد قرار داده‌اند.۴ به نظر می‌رسد که دو فقهی حدیثی در نیمه اول سده سوم، به رهبری ابن‌ ابی‌‌عمیر و یونس‌‌بن ‌عبدالرحمان - افزون بر دیدگاه‌های كلامی این دو - در بغداد به وجود آمده بود. خط حدیثی ابن‌ ابی‌عمیر را یعقوب‌‌بن‌ یزید انباری در بغداد تداوم بخشید.

یعقوب‌‌بن ‌یزید انباری از اصحاب امام‌ هادی علیه السلام، كه رجال‌‌شناسان از او با تعبیر «كثیر الروایه» یاد كرده‌اند،۵ از جمله نقش‌آفرینان حوزه حدیثی بغداد به شمار می‌رود. وی از خانواده‌ای محدث به بغداد كوچ کرده بود۶ و در آن شهر از محضر ابن ‌ابی‌عمیر بهره‌ می‌‌برد.۷ انباری - همانند استادش - با خط حدیثی یونس‌‌بن ‌عبدالرحمان اختلاف‌ نظر داشت و سبک و روش نقل حدیث یونس را بر نمی‌تابید و از این رو بر

1.. بعضی از آثار ابن‌ ابی‌عمیر از طریق ابن‌ عقده از حمیدبن ‌زیاد نینوایی (بغدادی) از ابن‌ نهیك از ابن‌ ابی‌عمیر به دست نجاشی رسیده است. (نک: نجاشی، رجال، ص۳۲۷).

2.. كتاب عبیداللّه‌‌بن‌‌ علی حلبی به روایت ابن‌ ابی‌‌عمیر در دست خاندان آل فرات بوده است و ظاهراً تلعكبری به واسطۀ فاطمه بنت هارون‌‌بن ‌فرات به این اثر دست یافته است. (نک: شیخ طوسی، رجال، ص۴۵۲).

3.. همان، ص۳۲۸؛ كلینی، الكافی، ج۵، ص۵۲۶.

4.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۸۶.

5.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۲۶۴.

6.. نجاشی، رجال، ص۴۵۰؛ پدرش از اصحاب مورد اعتماد امامیه بود (شیخ طوسی، رجال، ص۳۶۹).

7.. خویی، معجم رجال الحدیث، ج۲۱، ص۱۵۸.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 10007
صفحه از 478
پرینت  ارسال به