85
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

پذیرش منصب قضاوت در کوفه از سوی هارون عباسی گردید.۱ او پس از مدتی، از قضاوت کوفه عزل۲ و به منصب قضای جانب شرقی بغداد گماشته شد.۳ ظاهراً وی تا آخر عمر در همان‌‌جا بوده است.۴ گمان می‌رود که فرزندش ایوب‌‌بن‌ نوح - از وکلای امام هادی علیه السلام و امام عسکری علیه السلام-۵ در ایام جوانی و هنگام اقامت پدر در بغداد، با آرای هشام‌‌گرایان آشنا شده است. او ظاهراً در بغداد علیه یونس‌‌بن ‌عبدالرحمان جانشین هشام‌بن‌حکم، موضع‌‌گیری داشته است.۶

نکته جالب توجه آن است که برخی از وابستگان بیت آل یقطین - خاندان طرفدار هشام و یونس - نیز با جریان فکری هشام‌‌بن‌ حکم مخالفت می‌کردند. ابوعمرو کشی از دو نفر به نام صالح و ابوالاسد نام برده است که با هشام و یونس مخالفت می‌ورزیدند. ابوالاسد داماد علی‌‌بن ‌یقطین بوده۷ و ظاهراً از قول امام رضا  علیه السلام علیه هشام‌‌بن‌ حکم و یونس‌‌بن ‌عبدالرحمان اخباری را نشر می‌داده است.۸ شخص دیگری به نام صالح در این اقدامات، ابوالاسد را همراهی می‌کرده۹ که احتمالاً همان مولی علی‌‌بن ‌یقطین بوده است.۱۰ گفتنی است که جعفربن ‌عیسی‌‌بن‌ عبید یقطینی -

1.. حموی، معجم الادباء، ج۱۷، ص۸؛ نویسندگان اهل سنت با اذعان به شخصیت فقهی نوح‌‌بن دراج (عجلی، معرفة الثقات، ج۲، ص۳۲۰؛ ابن حجر، لسان المیزان، ج۷، ص۴۱۴)، او را با تعابیری چون خبیث و کذاب مورد هجمه قرار داده‌اند. (وکیع، اخبار القضاة، ج۳، ص۱۸۲؛ عقیلی، الضعفاء، ج۴، ص۳۰۵).

2.. وکیع، اخبار القضاة، ج۳، ص۱۸۴.

3.. ذهبی، میزان الاعتدال، ج۴، ص۲۷۶.

4.. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۳، ص۳۱۹.

5.. نجاشی، رجال، ص۱۰۲.

6.. ابوعمرو کشی دربارۀ وی گفته است: «كان یقع فی یونس رحمة اللّه فی ما یذكر عنه». (شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۴۲).

7.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۹۰؛ در نسخۀ فعلی به جای «ختن» به معنای «داماد» به اشتباه واژه «خصی» آمده است!

8.. همان، ص۵۴۵، ۷۹۰.

9.. همان، ص۷۹۰.

10.. نجاشی، رجال، ص۴۵.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
84

مورد اعتماد امامیه به شمار می‌روند که مدتی تحت آزار و اذیت عباسیان قرار داشتند.۱

علی‌‌بن‌ حدید در مدائن - نزدیک بغداد - زندگی می‌کرده۲ و در میان امامیه نیز جایگاهی داشته است.۳ او به شدت با هشام‌‌گرایان مخالفت می‌ورزید، تا آنجا که نماز خواندن پشت سر اصحاب هشام و یونس را جایز نمی‌دانست.۴ فضل‌‌بن ‌شاذان نیشابوری سربسته دشمنی این محدث بزرگ با اسلاف فکر‌ی‌ خود را پذیرفته و البته بیان داشته که وی در باطن به هشام و یونس متمایل بوده است.۵ از سوی دیگر، او از طرفداران جدی زراره و هم‌‌فکرانش (جناح مقابل جریان هشام‌‌بن‌ حکم) به شمار می‌رفته و روایاتی را در تمجید آنان نقل کرده است.۶ یعقوب‌‌بن‌ یزید انباری از شاگردان علی‌‌بن‌ حدید نیز با آرای یونس مخالف بود۷ و همو کتاب الطعن علی یونس را نوشت.۸

یکی دیگر از مخالفان جریان فکری پیرو هشام در بغداد، ابوالحسین ایوب‌‌بن‌ نوح‌‌بن ‌دراج نخعی کوفی است که از تبار خاندان‌های معروف امامیه در کوفه بود. عمویش جمیل‌‌بن‌ دراج نخعی از شاگردان زراره می‌باشد۹ که در شمار محدث - متکلمان بزرگ امامی قرار دارد.۱۰ پدرش ابومحمد نوح‌‌بن ‌دراج (م.۱۸۲ق) از اصحاب امام صادق علیه السلام محسوب می‌شود۱۱ که به دلیل فقر مالی، ۱۲ مجبور به

1.. همان، ص۴۲۴.

2.. همان، ص۳۶۰.

3.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۶۳، ۷۸۷.

4.. همان.

5.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۸۷.

6.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۳۴۸-۳۴۹، ۵۰۷-۵۰۸.

7.. همان، ج۲، ص۷۸۶.

8.. نجاشی، رجال، ص۴۵۰.

9.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۳۴۶، ۳۷۲.

10.. نوبختی، فرق الشیعة، ص۷۹؛ شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۶۴، ۶۷۳.

11.. شیخ طوسی، رجال، ص۳۱۴.

12.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۲۱.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9973
صفحه از 478
پرینت  ارسال به