آخرین مورخان جریان تاریخنگاری امامیه در بصره برشمرد. او از تبار قبیله بزرگ ازد و در شهر بصره ساکن بوده۱ و ظاهراً در نیمه سده چهارم هجری در آن شهر می‌زیسته است. ابوعبداللّه دُبَیلی در زمره محدثان و تاریخ‌نگاران برجسته و موثق امامیه قرار دارد، ۲ که در بصره نزد تاریخ‌نگاران امامی مانند محمد‌بن زکریای غلابی و ابوبشر احمد‌بن ابراهیم عمی شاگردی کرده است.۳ علاوه بر این، او مسافرت‌‌هایی به بغداد و واسط نیز داشته و در آن شهرها روایاتی را از اصحاب امامیه فرا گرفته است.۴
از ابوعبداللّه دبیلی روایاتی در موضوعات امامت، فضایل، سیره و تاریخ در مصادر روایی یافت می‌شود.۵ با توجه به محتوای منقولات وی می‌توان به رویکرد تاریخی - کلامی‌‌اش پی برد. افزون بر این، دبیلی کتاب‌هایی با موضوع تاریخ، تألیف کرده که عناوین آنها از دیدگاه تاریخی - کلامی او بیشتر پرده بر می‌دارند. آن آثار عبارت‌‌اند از: ۱. اخبار الصادق علیه السلام مع المنصور۲. اخباره (امام صادق علیه السلام) مع ابی‌‌حنیفه» ۳. الاذان حی علی خیرالعمل، گفتن عبارت خیرالعمل در اذان، یکی از موارد چالش برانگیز میان شیعه و عامه به شمار می‌رفته است. ۴. اخبار الرضا علیه السلام، ۵. اخبار ابی‌‌جعفر الثانی علیه السلام۶ ۶. ظاهراً او کتابی در معجزات پیامبر صلی الله علیه و اله به نام معجزات
1.. نجاشی، رجال، ص۳۹۶.
2.. همان.
3.. شیخ طوسی، الأمالی، ص۶۵۷؛ طبرسی، اعلام الوری باعلام الهدی، ج۲، ص۱۶۴-۱۶۵؛ ابن طاوس، جمال الاسبوع، ص۱۰۴، ۱۹۱.
4.. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج ۱۳، ص۳۳، ۳۴؛ ابن‌نجار ذیل تاریخ بغداد، ج۲، ص۳۱؛ عمری علوی، انساب الطالبیین، ص۱۱۳.
5.. خزاز قمی، کفایة الاثر، ص۶۱- ۶۲، ۸۶، ۱۰۶، ۱۳۶، ۲۲۶، ۲۳۴؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۶، ص۹، ۱۰؛ شیخ طوسی، الأمالی، ص۶۵۷- ۶۵۸، ۶۹۲؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۳، ص۳۳، ۳۴؛ ابن‌شاذان قمی، مائه منقبه، ص۳۶، ۷۷، ۷۸؛ طبرسی، اعلام الوری باعلام الهدی، ج۲، ص۱۶۴-۱۶۵؛ عماد الدین طبری، بشارة المصطفی، ص۳۵، ۵۱؛ نباطی بیاظی، الصراط المستقیم، ج۲، ص۱۱۴، ۱۱۵، ۱۱۷.
6.. نجاشی، رجال، ص۳۹۶-۳۹۷.
