291
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

هوادار خلافت نیز به سبب صیانت از مبانی کلامی و سیاسی می‌کوشیدند رویدادها و وقایع تاریخی مغایر با اعتقادات‌‌شان در جامعه بازتاب نداشته باشد. از این رو با شگردها و روش‌های مختلف، واقعیت‌ها و حقایق تاریخی را سلب اعتبار می‌کردند، که در ادامه به برخی روش‌‌های تخریبی اشاره می‌کنیم.

کتمان واقعیات تاریخی

بعضی از نویسندگان اهل سنت و مخالفان شیعه، حوادث تاریخی به ویژه رویدادهای صدر اسلام را که برای مبانی کلامی آنان چالش برانگیز بود، در آثار خود انعکاس نمی‌دادند و یا آنکه مجمل و ناقص گزارش می‌کردند. یکی از عواملی که موجب شده مخالفان تشیع به کتمان واقعیات تاریخی تن دهند، پذیرش عدالت صحابه بوده است. به قدری در حول صحابه و عملکرد آنان، قداست‌بخشی صورت پذیرفته بود که آنان خواه و ناخواه به ورطه کتمان حقایق تاریخی کشیده می‌شدند. به گونه‌ای که حذف و کتمان مشاجرات صحابه، به عنوان یک اصل عقیدتی مطرح گردید و بعضی از آنان به صراحت این موضوع را در آثار اعتقادی خود بیان کرده‌اند.۱ در این زمینه تقریباً متکلمان و حدیث‌گرایان اهل سنت با یکدیگر هم‌ آوا بوده‌اند و تا قرن‌‌ها بر سر این موضوع پافشاری می‌کردند. حرب‌بن اسماعیل کرمانی (م.۲۸۰ق) - از عالمان برجسته عامه - از اسلافش نقل می‌کند:

«اذکرو محاسن اصحاب رسول اللّه؛ تأتلف علیهم القلوب، و لا تذکروا الذی شجر بینهم؛ فتُحرِّشوا الناس علیهم».۲

ابن‌بَطه عُكبری (۳۸۷ق) عالم مشهور اهل حدیث در این باره می‌نویسد:

1.. ابن‌ ابی‌حاتم رازی، اصل السنة و اعتقاد الدین، ص۱۳۳.

2.. کرمانی، کتاب السنة، ص۲۵۱.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
290

موضوعات کلامی و تاریخی مرتبط به آن دخالت نمی‌کرد، بلکه آنها سنت‌های نبوی را نیز با توجه به منافع سیاسی خویش تغییر داده و جهت دهی می‌کردند، تا جایی‌که شافعی عالم مشهور عامه در این باره اعتراف می‌کند و می‌گوید: «کل سنن رسول اللّه صلی الله علیه و الهقد غُیرت حتى الصلاه».۱

از سوی دیگر دستگاه خلافت انتشار هر گونه گزارشی از واقعیات تاریخی، مغایر با رویکرد‌های کلامی و دیدگاه سیاسی‌ خود را بر نمی‌تابید و به شدت با راویان این‌ گونه اخبار برخورد می‌کرد. از این رو برخی گزارشگران و تاریخ‌نگاران - به سبب واهمه از دستگاه خلافت - از گفتن حقایق تاریخی درباره اهل بیت علیهم السلام سر باز می‌زدند.۲ گفته شده حسن بصری در زمان بنی‌‌امیه جرئت نداشت از امیرالمؤمنین علیه السلام نام ببرد، از این رو با کنیه نامتعارف «ابوزینب» از آن حضرت حدیث نقل می‌کرد.۳ این وضعیت ناگوار در برهه‌هایی از خلافت بنی‌عباس نیز تداوم پیدا کرد.۴

افزون بر فشارها و اقدامات سیاسی دستگاه خلافت، برخی نویسندگان و راویان

1.. شافعی، کتاب الاُم، ج۱، ص۲۶۹؛ تغییر سنت نبوی در زمان خلفای سه‌گانه آغاز شده بود تا جایی که برخی صحابه با مشاهدۀ نماز امام علی علیه السلام به یاد نماز خواندن رسول خدا صلی الله علیه و اله می‌افتادند. (بخاری، صحیح، ج۱، ص۲۰۰) این تغییرات در دوران امویان شدت یافت. زهری می‌گوید: من در دمشق انس‌بن مالک را گریان دیدار کردم که می‌گفت چیزهایی که در زمان پیامبر صلی الله علیه و اله درک کرده بودم، اکنون نمی‌بینم مگر نماز که آن را هم ضایع کرده‌اند. (بخاری، صحیح، ج۱، ص۱۳۴).

2.. گفته شده اوزاعی و ابن‌شهاب زهری از ترس امویان از نقل فضایل اهل بیت علیهم السلام خودداری می‌کردند. (ابن اثیر، اسد الغابة، ج۲، ص۲۰).

3.. سید مرتضی، الأمالی، ج۱، ص۱۱۲؛ ابن حجر، نزهة الالباب، ج۲، ص۲۶۳؛ درباره افراد دیگری هم گفته شده که آنان از ترس امویان از حضرت علی علیه السلام با کنیۀ «ابوزینب» سخن به میان می‌آوردند. (ذهلی، فوائد، ص۱۵؛ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۷۳).

4.. گفته‌اند که متوکل عباسی به بعضی از عالمان دستور داده بود که حدیثی از فضایل علی علیه السلام بازگو نکنند. (ابن‌زولاق، فضائل مصر، ص۴۸).

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9859
صفحه از 478
پرینت  ارسال به