141
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

امامی۱ از جمله شیخ كلینی، ابن‌ ولید و ‌شیخ صدوق فرا گرفت.۲ وی به بسیاری از اصول و مصنفات امامیه دست یافته بود۳ و به انتشار آنها در بغداد اهتمام‌ می‌ورزید. دانشورانی چون شیخ مفید و ابن‌غضائری، از طریق وی با میراث امامیه مرتبط شدند.۴ افزون بر اینان، محدثان كمتر شناخته شده‌ای نیز در بغداد به نقل حدیث مشغول بودند، ۵ كه به این گروه تعلق داشتند.

طیف محدثان مطرود

در میان محدثان امامیه بغداد، می‌توان به گروهی اشاره كرد كه به رغم جایگاه حدیثی بالا (به لحاظ در دست داشتن میراث) از سوی خط اصیل امامیه در بغداد - و به طریق اولی در قم - مورد توجه قرار نگرفته و به نوعی به حاشیه رانده شده‌ بودند. با پی‌جویی و ریشه‌یابی انزوای این قشر از محدثان، می‌توان دریافت كه آنان به سبب دیدگاه‌های علمی و نیز رویكردی كه نسبت به احادیث داشته‌اند، از سوی بدنه اصلی امامیه پذیرفته نشده‌اند. اینان نه بنا به اتهام شایعِ غلو، بلكه به دلایلی همچون نقل از مجاهیل، وضع احادیث، نقل روایات بدون سند و باور به قیاس، متهم گردیده‌اند. ظاهراً آنان به دلیل این اتهام‌ها از سوی میراث‌داران پسینیِ امامیه

1.. همان، ص۴۰۹-۴۱۲، ۴۱۸-۴۱۹؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۲۰، ص۲۵۸.

2.. زنجانی، الجامع فی الرجال، ص۸۸۶.

3.. شیخ طوسی، رجال، ص۴۴۹.

4.. مثلاً احمد‌بن عباس نجاشی صیرفی معروف به ابن‌ الطیالسی- جد نجاشی فهرست‌‌نگار- كه در محلۀ درب البقر بغداد سكونت داشت، به نقل احادیث می‌‌پرداخت. تلعكبری در سال ۳۳۵ق از او استماع كرده است. (شیخ طوسی، رجال، ص۴۱۲) و یا محمد‌بن عباس معروف به ابن‌جحام از نویسندگان و راویان كثیرالحدیث نیز در باب الطاق بغداد می‌زیست. (نجاشی، رجال، ص۳۷۹؛ قهپایی، مجمع الرجال، ج۵، ص۲۳۸) و در سال ۳۲۸ق تلعكبری از او حدیث آموخته است. (شیخ طوسی، رجال، ص۴۴۳-۴۴۴).


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
140

محمدبن ‌احمدبن ‌ابی‌‌الثلج كاتب بغدادی (د.۳۲۵ق) كه خاندان حدیثی وی در بغداد مشهور بودند، ۱ نیز یكی از مشاهیر حوزه حدیثی امامیه بغداد محسوب می‌شود۲ كه در این طیف جای می‌گیرد.

در این راستا می‌توان به ابوعلی محمد ابن‌ همام بغدادی (د.۳۳۶ق) از محدثان سرشناس امامیه۳ اشاره كرد. ابن‌ همام در حوزه حدیثی بغداد فعال بوده و روایات فراوانی را در اختیار داشت، ۴ لذا بسیاری از محدثان بغدادی و غیر بغدادی به حدیث‌آموزی نزد وی اهتمام داشتند.۵ او روابط خوبی با حدیث‌‌گرایان كوفی و قمی داشت، از این ‌رو منزلش در بغداد، محل برگزاری جلسات حدیثیِ محدثان آن شهرها قرار می‌گرفت.۶

هارون‌‌بن ‌موسیٰ تلعكبری (د. ۳۸۵ق) محدث پراستماع و رَحّال بغدادی نیز از این دسته می‌باشد كه در شكوفایی حوزه حدیثی بغداد، نقش به سزایی داشت. شیخ طوسی از تلعكبری با تعابیری چون «عظیم‌المنزله»و «واسع الروایه» و «عدیم النظیر» یاد نموده است.۷ او حدیث و آثار حدیثی را نزد شمار زیادی از عالمان

1.. جدوی ابوبكر محمد‌بن عبداللّه‌بن ‌اسماعیل كه اصالتی رازی داشت، از محدثان بغداد به شمار می‌رفت (خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۴۴) برادرش ابوالحسن عبداللّه‌بن احمد‌بن محمد نیز فردی محدث در بغداد بود (همان، ج۹، ص۳۹۴) و دختر او خدیجه بنت محمد‌بن احمد نیز از زنان محدثۀ بغداد بود (همان، ج۱۳، ص۴۴۳) و خطبۀ حضرت زهرا علیها السلام را از صفوانی روایت كرده است. (طبری، دلائل الامامة، ص۱۱۰، ۱۲۸).

2.. نجاشی با تعابیری چون ثقه، عین، كثیرالسماع از او یاد كرده است. (نجاشی، رجال، ص۳۸۱-۳۸۲).

3.. نجاشی با تعبیر«شیخ أصحابنا ومتقدمهم. له منزلة عظیمة، كثیر الحدیث» از او یاد می‌كند. نجاشی، رجال، ص۳۷۹.

4.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۲۱۷؛ شیخ طوسی، رجال، ص۴۳۸-۴۳۹.

5.. كسانی چون جعفر‌بن محمد‌بن قولویه، ابوالجیش بلخی، هارون‌بن موسیٰ تلعكبری، ابومحمد حسن‌بن محمد عطشی معروف به ابن‌ اخی طاهر، ابوحفص عمر‌بن محمد صیرفی، (شیخ طوسی، الأمالی، ص۱۸۶).

6.. تلعكبری در منزل وی از احمد‌بن ادریس قمی حدیث فرا گرفته است. (شیخ طوسی، رجال، ص۴۱۱).

7.. همان، ص۴۴۹.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9826
صفحه از 478
پرینت  ارسال به