احمدبن ‌محمد صولی بصری^۱ و منصوربن ‌عباس رازی^۲ در بغداد سكنا گزیده و در آنجا به فعالیت‌های حدیثی اشتغال داشتند.

طیف‌‌شناسی محدثان امامیه در بغداد

با نگاهی به تاریخ جریان حدیثی امامیه در بغداد - در بازه زمانی یاد شده- می‌توان دریافت كه این جریان مهم حدیثی هیچ‌ گاه یكدست نبود، بلكه طیف‌های حدیثی متنوعی را در میان خویش جای داده بود.

طیف محدثان اصیل

در این دوره طیفی از محدثان امامیه كه اصالت بغدادی داشتند، در مركز حدیثی بغداد بسیار نقش‌آفرین و تأثیرگذار بودند. این گروه از محدثان بغدادی تبار، ارتباط تنگاتنگی با حدیث‌گرایان قمی و كوفی برقرار كرده‌ و دوشادوش محدثان مهاجر مقیم بغداد در گسترش، تقویت و تحكیم پایه‌های مركز حدیثی بغداد كوشیدند. گمان می‌رود که ارتباط و همراهی این طیف با خط حدیثیِ اصیل امامیه - كوفیان و قمیان - موجب شد در دوره‌های بعدی مورد تمجید و اقبال عالمان مدرسه بغداد قرار گیرند. یكی از این افراد حسن‌‌بن ‌موسیٰ خشاب از بزرگان اصحاب امامیه است كه نجاشی از او با عنوان «كثیر العلم و الحدیث» یاد می‌‌کند؛^۳ او با قمی‌ها مرتبط بود و برخی روات قمی نیز از وی استماع كردند.^۴

محدثان ممتاز بصری در بغداد اشاره كرد^۱ كه میراث روایی آن دیار را در بغداد انتشار داد. شیخ مفید روایات پرتعداد و قابل توجهی را از وی نقل كرده است.^۲ در این عصر حیدربن ‌محمدبن ‌نعیم سمرقندی از شاگردان ممتاز عیاشی و میراث‌دار بسیاری از آثار و اصول حدیثی امامیه^۳ (هزار كتاب شیعه)^۴ به بغداد آمد و كسانی چون حسین‌‌بن ‌احمدبن‌ مغیره عراقی - از مشایخ مفید -^۵ و تلعكبری بغدادی، در سال ۳۴۰ق از او اجازه دریافت كردند و حدیث شنیده‌اند.^۶ همچنین - علی‌‌بن ‌محمدبن ‌عبداللّه از محدثان بنام قزوین، در سال ۳۵۶ق وارد بغداد شد.^۷ او علاوه بر حدیث‌آموزی از بغدادیان، ^۸ برای نخستین بار برخی كتاب‌های عیاشی را كه از شاگردان وی اخذ كرده بود، با خود به بغداد آورد.^۹

علاوه بر این افراد یاد شده، محدثان دیگری همچون ابوعبداللّه شاذانی قزوینی - استادِ نجاشی و دانش‌آموخته مدرسه قم -، ^۱۰ حسین‌‌بن ‌احمد قزوینی، ^۱۱ محمدبن‌ احمد زعفرانی مصری، ^۱۲ حیدربن‌ شعیب طالقانی - از راویان آثار فضل‌‌بن ‌شاذان -، ^۱۳