125
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

نكته جالب توجه این است كه انتقال حدیث از كوفه به بغداد، اغلب توسط محدثان كوفی انجام می‌پذیرفت، در حالی كه نقل میراث حدیثیِ كوفیان به سایر شهرهای شیعه‌نشین، اغلب توسط علمای آن شهرها صورت می‌گرفت. علی‌‌بن ‌محمدبن ‌زبیر قرشی كوفی (ت.۲۵۴ق-د.۳۴۸ق) - مقیم بغداد - یكی از نشردهندگان میراث كوفیان در بغداد به شمار می‌رود. او كه از جایگاه بالایی در میان محدثان امامیه و حتیٰ اهل سنت بغداد برخوردار بود، ۱ اصول حدیثیِ فراوانی را از دانشیانِ كوفی مانند ابن‌ فضال - محدث شهیر امامیه - فرا گرفت و به بغداد انتقال داد.۲ در اوایل سده چهارم هجری، ابوعبداللّه احمدبن ‌محمد عاصمی كه در یک خاندان حدیث‌‌گرای كوفی برخاسته بود، ۳ از كوفه به بغداد آمد و در این شهر ساكن شد.۴ وی در نشر آثار۵ و روایات مشایخ كوفی در بغداد كوشید.۶

علاوه بر بغدادیان، ۷ قمی‌های مقیم بغداد نیز به نقل روایت از او توجه نشان دادند، كه در این خصوص می‌توان به حدیث‌آموزی كلینی و ابن‌ داوود قمی از وی اشاره كرد.۸

ابوغالب زراری (ت.۲۸۵ق-د.۳۶۸ق)۹ كه از او با تعابیری چون «شیخ

1.. نجاشی، رجال، ص۸۷؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۴۶۱؛ ج۵، ص۲۷۴؛ ج۱۰، ص۱۶۹؛ ج۱۲، ص۸۰.

2.. در بغداد كسانی چون ابن‌ عبدون و تلعكبری از او فرا گرفتند (شیخ طوسی، رجال، ص۴۳۰- ۴۳۱).

3.. زراری، رساله فی آل اعین، ص۸- ۹.

4.. نجاشی، رجال، ص۹۳.

5.. همان، ص۳۱ و ۴۵؛ شیخ طوسی، الفهرست، ص۴۸.

6.. نجاشی دربارۀ وی گفته است: «روی عن الشیوخ الكوفیین» (نجاشی، رجال، ص۹۳).

7.. ابن‌ جنید اسكافی بغداد از او روایت كرده است. (شیخ طوسی، رجال، ص۴۱۶).

8.. كلینی، الكافی، ج۱، ص۲۷؛ ج۳، ص۵۰۵؛ ج۴، ص۴۶۵ و ۴۷۱؛ ج۵، ص۲۹۸، ۳۱۸ و...؛ شیخ طوسی، رجال، ص۴۱۶.

9.. نام كامل: احمدبن ‌محمدبن ‌محمدبن ‌سلیمان از نوادگان بكیربن ‌اعین، برادر زرارة‌‌بن‌ اعین است.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
124

بغداد با كوفه زیادتر و پر رنگ‌تر گردید.۱ در این دوره حضور گسترده محدثانِ بنام كوفی در بغداد، یک نوع در هم تنیدگی میان جریان حدیثی بغداد و كوفه ایجاد كرد. گرچه در اواخر سده دوم هجری، جنب و جوش كلامی در كوفه فروكش كرد و اندكی بعد - در نیمه اول سده سوم هجری - كانون حدیثیِ آن شهر نیز تحت‌‌الشعاع مركز حدیثی بغداد قرار گرفت، اما با وجود این، كوفیان همچنان در عرصه حدیث كوشا بوده و هماره به عنوان میراث‌‌‌داران اصیل حدیث امامیه مطرح بودند و هم‌زمان با مركز حدیثی بغداد - در دوران حضور - كوفه نیز با داشتن محدثان نامداری چون ابن ‌ابی‌‌نصر بزنطی، ایوب‌‌بن ‌نوح و ابن‌ فضال، همچنان یكی از مراكز صدور معارف امامیه محسوب می‌شد. در اواخر سده سوم هجری، با توجه به كاهش آزار و اذیت‌های سیاسی و اجتماعی علیه شیعیان بغداد، و نیز موقعیت ممتاز علمی آن شهر و نزدیكی جغرافیایی بغداد به كوفه، محدثان كوفی بیش از هر شهر دیگری متوجه بغداد شدند.

با سرازیر شدن محدثان كوفی به بغداد، نه تنها ارتباطات حدیثی میان كوفه و بغداد گسترش یافت، بلكه در مواردی حتیٰ امور اجتماعی جامعه امامی بغداد را نیز کوفیان عهده‌دار شدند.۲ این حضور پررنگ كوفیان در بغداد را می‌توان تقریباً تا نیمه اول سده چهارم پی‌جویی كرد.

1.. احتمالاً جعفربن ‌محمدبن ‌مالک فزاری از مشایخ برجستۀ ابن‌همام اسكافی (د.۳۳۶ق) در دهه‌های نخستین غیبت صغرا به بغداد آمد و در آنجا كتابی حدیثی- ظاهراً در موضوع فقه - نگاشت و ابن‌ همام نیز به نقل آن اهتمام ورزید. (شیخ طوسی، تهذیب الاحكام، ج۶، ص۲۰).

2.. محمدبن ‌محمدبن ‌احمدبن ‌اسحاق‌‌بن‌ رباط بجلی كوفی در بغداد اقامت گزید و مدتی ریاست محلۀ امامی‌نشین كرخ را عهده‌دار بود. (نجاشی، رجال، ص۳۹۳) ابوحیان توحیدی با تعابیری چون «شیخ الکرخ، نائب الشیعه، و لسان الجماعه» وی را وصف کرده است. (ابوحیان توحیدی، الإمتاع و المؤانسه، ص۳۷۵) همو در جای دیگر درباره‌اش گفته است: «کان رئیس الشیعه ببغداد و لم أر انطق منه». (ابوحیان توحیدی، الأمتاع والمؤانسه، ص۳۹۸).

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 10082
صفحه از 478
پرینت  ارسال به