ارتباط جریان حدیثی بغداد با سایر مراكز امامی‌نشین (در دوران حضور)

پس از حضور پررنگ اصحاب برجسته ائمه علیهم السلام در شهر بغداد و شكل‌گیری كانون حدیثی امامیه در این شهر، فرهیختگان بسیاری از مناطق امامی‌نشین، خود را به حدیث بغدادیان نیازمند دیدند. از این رو بسیاری از محدثان آن نواحی، برای فراگیری حدیث رهسپار بغداد شدند. گرچه در آغاز، بغداد برای كوفیان محل نشر و عرضه حدیث محسوب می‌شده است، ولی به تدریج در اوایل سده سوم هجری برای سایر نواحی امامی‌‌نشین، حتیٰ برای كوفه، به مركزی برای صدور حدیث تبدیل شده بود. مهم‌ترین مناطقی كه در این دوره با كانون حدیثی بغداد مرتبط شدند و دریافت حدیث كردند عبارت‌‌اند از:

كوفه

كوفه هماره مهد مهم حدیث امامیه به شمار می‌‌رفته است. در آغاز، محل نشر حدیث كوفیان بغداد بود؛ با وجود این، با شكل‌گیری كانون حدیثی بغداد، محدثان كوفی، خود را نسبت به حدیث و میراث رِوایی موجود در بغداد بی‌نیاز نمی‌دیدند. از این رو برخی محدثان آن شهر- از نسل سوم به بعد - با محدثان بغدادی ارتباط برقرار کردند و برای حدیث آموزی عازم بغداد شدند. در این زمینه می‌توان به بهره‌مندی حسن‌‌‌بن ‌فضال، محمدبن ‌حسین‌‌بن ‌‌ابی‌الخطاب (د.۲۶۲ق) و حسن‌‌بن‌ محمدبن ‌سماعه (د.۲۶۳ق) - محدث كثیرالحدیث شیعه - از محضر محدثان بغدادی همچون محمدبن ‌ابی‌عمیر اشاره كرد.^۱ این امر به خودی خود از جایگاه رفیع كانون حدیثی بغداد حكایت دارد. نكته جالب توجه این است که بنوفضال كه بعدها از پرچمداران جریان حدیثی كوفه به شمار می‌رفتند، از

مناطق دوردستی چون ماوراءالنهر منتشر گردید.^۱ آثار عبیدی پس از غیبت صغرا نیز در میان حاملان حدیث امامیه در بغداد ترویج می‌شد و شیخ طوسی از طریق خط بغدادی به آثار وی دست یافت.^۲ ظاهراً خط حدیثی یونس در بغداد را شاگردان دیگرِ او مانند محمدبن ‌احمدبن ‌مطهر بغدادی^۳ و عباس‌‌بن ‌موسیٰ وراق - مقیم بغداد^۴- ادامه ‌دادند.

نكته دیگر آن است كه ابوهاشم جعفری (د.۲۶۱ق) - مقیم بغداد - ^۵ از اصحاب سرشناس و مورد اكرامِ شماری از ائمه علیهم السلام^۶ و ظاهراً از هواداران یونس، كم وبیش در بغداد به نقل حدیث اهتمام داشته است.^۷ البته در مرحله اخیر - یعنی نیمه اول سده سوم - افزون بر دو طیف یاد شده، محدثان دیگری چون محمدبن ‌عمر جرجانی بغدادی، ^۸ ابوایوب انباری، ^۹- (نزیل بغداد) - عبدوس‌‌بن‌ ابراهیم بغدادی، ^۱۰ احمدبن ‌عبید بغدادی^۱۱و احمدبن ‌عائذ^۱۲ در حوزه حدیثی بغداد فعال بوده‌اند. علاوه بر مشخص نبودن وابستگی جریانی این افراد، منقولات آنان نیز به دلایل نامعلومی در منابع حدیثی كمتر انتشار یافته است.