91
رفتار اخلاقی انسان با خود

بدیهی است پیامد کرامت نفس این است که جدایی‌ها کم شود و روابط بین شخصی اصلاح شود. حرمت و کرامت نفس، همچنین رابطه انسان با خداوند را اصلاح می‌کند و موجب می‌شود آدمی خود را با گناهان، آلوده نسازد.

امام علی علیه السلام می‌فرمایند:

من کرمت علیه نفسه لم یهنها بالمعصیة.۱

هر کس از کرامت نفس برخوردار باشد، با گناه به آن اهانت نمی‌کند.

همچنین عزت نفس که خود، از آثار کرامت نفس است موجب می‌شود آدمی در رفتارش با همنوعان تجدید نظر کند و اشکالات و کاستی‌های رفتاری‌اش را اصلاح کند. برای مثال، عزت نفس در رفتار بین شخصی اثر می‌گذارد و موجب می‌شود فرد، چشم طمع از اموال و بخشش‌های دیگران بردارد و با مناعت طبع، حرمت و عزت نفس خود را پاس دارد.

امام باقر علیه السلام دراین‌خصوص در وصیتی به جابر می‌‌فرماید:

اطلب بقاء العزً باماتة الطمع.۲

ماندگاری عزتت را با میراندن طمع دنبال کن.

به عبارت دیگر، انسان عزیز به عطا و بخشش مردم چشم نمی‌دوزد، و کسی که از مردم بی‌نیازی می‌‌جوید و اظهار نیاز به آنان نمی‌کند، نزد آنان عزیز خواهد ماند و عزت نفسش نیز حفظ و تقویت می‌‌شود. همچنین او به وظایف و تکالیف خویش در برابر خود، دیگران و پروردگارش آگاه است؛ در انجام‌دادن آن مسئولیت‌ها کوتاهی نمی‌کند و عمل به تکالیف را بر خود سنگین نمی‌پندارد.

النفس الشریفة لا یثقل علیها المؤنات.۳

انجام‌دادن وظایف و تکالیف، بر نفس شریف سنگین نیست.

نتیجه آنکه انسانِ برخوردار از حرمت و عزت نفس، هم رفتارش با خدا، و هم رفتارش با همنوعان متفاوت است و هر اندازه از این صفات برخوردار باشد، رفتارش با خدا و خلق متمایزتر خواهد بود و به هر میزان رفتارش با خدا و خلق

1.. عیون الحكم و المواعظ: ص۴۳۹.

2.. تحف العقول: ص۲۰۷.

3.. عیون الحكم و المواعظ: ص۴۹.


رفتار اخلاقی انسان با خود
90

ارزش‌های اخلاقی و پایبندی به آن‌ها، به زندگی فردی اختصاص ندارد و دامنه تأثیرات آن، زندگی اجتماعی، اقتصادی و نیز سیاسی آدمی را دربر می‌‌گیرد.۱ بسیاری از صاحب‌نظران بر این باورند که رسالت اصلی پیامبران، اصلاح فرد است و آن‌ها پیش از هر چیز در پی ارائه شناختی صحیح از انسان، به انسان بوده‌اند. بر این اساس هر فرد، ابتدا باید خود را درست بشناسد، سپس خواهد توانست خدایش را نیز بشناسد و در گام پایانی، به اصلاح رفتار برون‌شخصی با همنوعان و طبیعت بپردازد.۲

بر این اساس، رفتارهای درون‌شخصی و اصلاح رفتار و تعامل انسان با خود، به مثابه بحثی پایه‌ای، مبنای اصلاح رفتار آدمی با خدا، جامعه و طبیعت است و نابسامانی‌های متعدد و ناهنجارهای رفتاری افراد با خدا، جامعه و طبیعت، می‌‌تواند از نادرستی رفتارهای آن‌ها با خودشان سرچشمه گرفته باشد. برای مثال، عُجب یا خودپسندی، صفتی است که از رفتاری درون‌شخصی سرچشمه می‌‌گیرد؛ اما نتیجه آن به تعامل درون شخصی محدود نمی‌ماند، بلکه بروز بیرونی دارد و در رفتار اجتماعی انسان تأثیر مستقیم خواهد داشت. این مسئله، در بیشترِ ویژگی‌های نفسانی جاری است. حرمت نفس نیز امری درونی است و انسان در رفتار با خود باید بکوشد از حرمت نفسش محافظت و حتی آن را تقویت کند. قوّت و ضعف حرمت نفس، همچون بسیاری دیگر از ویژگی‌های نیک و بد نفس، در رفتار بیرونی و تعامل با افراد اجتماع مؤثر است و نقش مهمی در حسن معاشرت فرد با اطرافیان ایفا می‌کند. احادیث فراوانی از معصومان علیهم السّلام در تبیین رابطه این رفتار درون‌شخصی و تأثیر آن در تعامل برون‌شخصی اعم از تعامل با خداوند و با همنوعان وجود دارد که در اینجا به چند نمونه از آن‌ها اشاره می‌کنیم. یکی از آثار و پیامدهای کرامت نفس، اصلاح روابط فرد با همنوعان و کم شدن جدایی‌ها و اختلاف‌ها با آنان است. امیر سخن علیه السلام می‌فرماید:

من کرمت نفسه قل شقاقه و خلافه.۳

هر کس از کرامت نفس برخوردار باشد، جدایی و اختلافش کم خواهد بود.

1.. ر. ک: اخلاق پیر ژانه:‌ ص۴۲ ـ ۴۵.

2.. ر. ک: مجموعه مقالات تربیت اخلاقی: ص۱۵۹ ـ ۱۶۰.

3.. میزان الحکمة: ج۴ ص۳۳۳۵.

  • نام منبع :
    رفتار اخلاقی انسان با خود
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1392
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 8685
صفحه از 327
پرینت  ارسال به