اخلاقی را از خود دور کنیم، باید در آغاز پاسخ داده شود. دراین‌باره دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد. برخی مکاتب، هدف اخلاق را رسیدن به آرامش و لذت جاودانه، و رسیدن به آن را در گرو دست کشیدن از لذات مادی و دنیوی می‌دانند؛ ازاین‌رو ریاضت در دنیا را ترویج می‌دهند.^۱ برخی ادیان، هدف از اخلاق را دستیابی به پندار و رفتار نیک می‌دانند.^۲ یهودیت، عدالت را^۳ و مسیحیت، تقرب به کمال مطلق را^۴ هدف اخلاق به‌شمار می‌آ‌ورد. برخی حکیمان، فضیلت را و برخی سعادت را هدف اخلاق دانستند و البته تعریف آنان از فضیلت و سعادت نیز گاه متفاوت به نظر می‌رسید.^۵ اما اندیشمندان غربی متأخر، اهداف جدیدی برای اخلاق ابداع کردند. در قرون متأخر، اصالت به انسان داده شد و مکاتب اومانیستی شکل گرفت. به این ترتیب، اهداف اخلاق نیز تغییر کرد. رسیدن به لذت حد‌اکثری^۶ و انجام‌دادن وظیفه انسانی،^۷ دو هدف عمده‌ای است که اندیشمندان غربی، برای اخلاق تعیین کرده‌اند. اندیشمندان مسلمان، با استفاده از قرآن و حدیث دیدگاه‌های متفاوتی دارند. برخی چون ابن‌سینا، عدالت اجتماعی را هدف اخلاق دانسته‌اند؛^۸ برخی دیگر شناخت خدا، کمال فردی یا عدالت فردی و عدالت اجتماعی را اهداف اخلاق مطرح می‌کنند.^۹

اینکه هدف از اخلاق، که همان هدف نهایی زندگی انسان است، متعدد است یا واحد، جای بسی تأمل است. استاد مصباح یزدی معتقد است اهداف میانی می‌توانند متعدد و متنوع باشند؛ یعنی هر کاری می‌تواند برای چند هدف میانی صورت گیرد. همچنین اهداف میانی، منعی ندارد که برای کاری هدف باشند و برای هدفی بالاتر، مقدمه؛ اما این فرایند تا بی‌نهایت نمی‌تواند ادامه داشته باشد؛ یعنی هدف متعالی

کرده، بر اهتمام به قراردادن خُلقیات و به تبع آن، رفتار خویش در مسیر صحیح و مبتنی بر آموزه‌های دینی تأکید می‌‌کند.^۱ آیات و روایات دراین‌خصوص، افزون بر آنکه از امکان تغییر و تبدیل ملکات و عادات و تسلط یافتن بر تمایلات و خصوصیات فردی حکایت می‌‌کند، اهمیت اهتمام انسان به اصلاح رفتار و اخلاق خود را بیان کرده، حساسیت آن را در کسب سعادت و رستگاری آشکار می‌‌کند. برای مثال، خداوند در آیات متعدد قرآن عمل صالح را در کنار ایمان قرار داده^۲، گاه از «تقوا» به مثابه تالی‌تلو ایمان یاد می‌‌کند.^۳ این تعابیر قرآن کریم، هر مسلمان را به اهمیت عمل نیک و رعایت تقوا و ادای حق صاحب حق متذکر می‌شود و مانع غفلت مسلمانان از اصلاح رفتار و کردار به طور عام، و اصلاح رفتار اخلاقی با خود به طور خاص می‌شود. همچنین برخی آیات دیگر، توجه به اصلاح خود را از اصلاح دیگران برتر شمرده، به اهمیت بیشترِ اصلاح نفس^۴ و پرداختن به خود، پیش از پرداختن به دیگران تصریح می‌‌کند.^۵ این توجه ویژه در متون دینی، ضمن بیان اهمیت اصلاح رفتار اخلاقی با خود، تقدم مرتبه‌ و جایگاه اصلاح خود را بر اصلاح دیگران بیان، و انگیزه ما را برای بحث در موضوع «رفتار اخلاقی با خود» بیش از پیش تقویت می‌کند.

ج ـ هدف از اصلاح رفتار اخلاقی با خود

یکی از پرسش‌های اساسی در موضوع اخلاق، پرسش درباره هدف اخلاق است. به این پرسش که:‌ چرا باید اخلاقی باشیم و صفات حسنه را در خود ایجاد، و رذایل