انجام ده ـ اما بدان و مراقب باش ـ که روزی با رفتارت ملاقات خواهی کرد.

بنابراین در این متون، نه فقط بقا و جاودانگی اعمال تبیین شده، بلکه تصریح شده است که انسان‌ها یقیناً در جهان آخرت با رفتار خود روبه‌رو خواهند شد و با آن رفتار و کردارها مجدداً ملاقات خواهند کرد. اما اینکه رفتارها نتایجی در پی دارند که دامنگیر صاحبانشان خواهد شد، اصل دیگری است که اکنون درباره آن بحث خواهیم کرد.

۲. اصل بازگشت نتایج اعمال و رفتارها به خودِ انسان

بهره‌مندی انسان از اراده و اختیار لازم برای انجام‌دادن یا ترک افعال، نشانه آن است که نتایج رفتارهای افراد به خودِ آن‌ها باز خواهد گشت و به فاعل هر فعل، یقیناً منافع یا زیان‌های آن رفتار خواهد رسید. آیاتی که دراین‌خصوص وارد شده بسیار است. به نظر می‌‌رسد خداوند در قرآن کریم، از تکرار این معنا مقاصد متعددی در نظر داشته است که از مهم‌ترینِ آن‌ها اشاره به این معناست که همه رفتارهای اختیاری انسان در حوزه‌های گوناگون، از نتایجی برخوردار است و ارزیابی خواهد شد و آن نتایج به خود او باز خواهد گشت. این اصل با ضمیمه اصل بی‌نیازی خداوند به اعمال و رفتار بشر، معنای کامل‌تری می‌‌یابد. برخی آیاتِ ناظر به این اصل به شرح ذیل است:

(إِنْ أحْسَنْتُمْ أحْسَنْتُمْ لِأنْفُسِکمْ وَ إِنْ أسَأْتُمْ فَلَها).^۱

اگر نیکی کنید، درواقع به خود نیکی کرده‌اید؛ و اگر بدی کنید، به زیان خود عمل کرده‌اید.

(وَ ما تُقَدِّمُوا لِأنْفُسِکمْ مِنْ خَیرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللهَ هُوَ خَیراً وَ أعْظَمَ أجْراً).^۲

از اعمال نیک، هر آنچه برای خود پیش بفرستید، آن را نزد خدا خواهید یافت و پاداش او بزرگ‌تر و بهتر است.

(وَ أنْ لَیسَ لِلْإِنْسانِ إِلأ ما سَعی‏ * وَ أنَّ سَعْیَهُ سَوْفَ یری).^۳

می‏خوانیم گناهکار آرزو دارد که بین او و عمل زشتی که انجام داده جدایی بیفتد، و در اینجا نیز خود عمل، مورد بحث آیه است، نه نامه عمل و نه کیفر و پاداش آن‌ها.

گواه دیگر اینکه در آیه مورد بحث می‏خوانیم: گناهکار دوست می‏دارد میان او و عملش فاصله زیادی بیفتد و هرگز آرزوی از بین رفتن عمل خود را نمی‏کند. این نشان می‏دهد که نابودی اعمال امکان‏پذیر نیست و به همین دلیل تمنای آن را نمی‏نماید.

آیات فراوان دیگری نیز این مطلب را تأیید می‏کند؛ مانند آیة ۴۹ سورة کهف: (وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً وَ لا یظْلِمُ رَبُّک أحَداً)؛ گنهکاران در روز رستاخیز، تمام اعمال گذشتة خود را در برابر خود حاضر می‏بینند و خداوند به هیچ‌کس ستم‏ نمی‏کند.

این آیات و ده‏ها آیات دیگر^۱ اثبات می‌کند که ما، در روز رستاخیز عین عمل را به صورت کامل‏تر می‏یابیم و این همان تجسم اعمال است که دانشمندان اسلامی به آن قائل‏اند.^۲

در روایات متعددی نیز این معنا تبیین، و مواجه شدن با اعمال و رفتار، تأیید شده است؛ از جمله این روایات، سخنی از امام علی علیه السلام است که می‌‌فرماید:

و أعمال العباد فی عاجلهم نصب أعینهم فی آجلهم.^۳

کردار حالِ بندگان، در آینده مقابل روی آنان قرار خواهد گرفت.

در حدیث دیگری آمده است:

نزل جبرئیل علیه السلام علی النبی صلی الله علیه و اله فقال له: یا جبرئیل عظنی، فقال: یا محمد عش ما شئت فإنک میت... و اعمل ما شئت فإنک ملاقیه.^۴

جبرئیل علیه السلام بر پیامبر صلی الله علیه و اله نازل شد. پیامبر صلی الله علیه و اله به او فرمود: ای جبرئیل، مرا موعظه کن. او گفت: یا محمد، هرگونه که می‌‌پسندی زندگی کن ـ اما بدان و مراقب باش که ـ حتماً خواهی مُرد... و هر کار که می‌‌خواهی