امام سجاد علیه السلام در دعای ۲۷ صحیفه، توفیق گفتار و کردار نیک را از خداوند درخواست کرده، عرض می‌کند: «اللهم... وفقنی لخیر القول و العمل؛۱ خدایا، مرا به سخن و رفتار نیک موفق گردان».
اما آنگاه که رفتارهای زشت و ناپسند از او سر زند، آن رفتارها را به خدا نسبت نمی‌دهد و خود را در انجام‌دادن آن رفتار یا اتصاف به صفتی زشت مقصر می‌یابد. به این دلیل در صدد اصلاح و جبران آن بر می‌آید. متون فراوان موجود در قرآن و حدیث که بر لزوم استغفار و توبه و اعتراف به گناهان دلالت دارد، همگی از این مهم حکایت می‌کند که از منظر آموزه‌های دینی، رفتارهای ناشایست از اکتسابات خودِ آدمی است و به او نسبت داده می‌شود؛ ازاین‌رو نباید این رفتارها را توجیه و از زیر بار مسئولیت آن شانه خالی کرد.
از مجموع آنچه گذشت، می‌توان نتیجه گرفت که نعمت‌ها، مواهب معنوی و مادی و رفتارهای نیک انسان به توفیق الهی و از سوی خداوند نصیب انسان می‌شود؛ درحالی‌که رفتارهای زشت انسان برخاسته از اراده خودِ اوست و خداوند از آن رفتارها رضایت ندارد. در نتیجه مصیبت‌ها و بلایا، برخاسته از بدیِ رفتار اوست، و البته باید توجه داشت که این بدان معنا نیست که انسان رفتارهای زشت را بالاستقلال انجام می‌دهد. زیرا انسان در هر لحظه وجود خویش و قدرت و توانش را از ذات مقدس پروردگارش می‌گیرد. بنابراین حتی رفتارهای زشت نیز مستقلاً انجام نمی‌شود؛ اما تفاوت در این است که رفتارهای نیک را هم با قدرت الهی و هم به توفیق او انجام می‌دهد، اما رفتارهای ناپسند را فقط به واسطه قدرت اعطایی از سوی خداوند انجام می‌دهد که در گرو توفیق یا رضایت او نیست و انسان‌ها به انتخاب و با اراده خویش که از طرف خداوند به آن‌ها اعطا شده به آن دست می‌یازند.۲
• پیامد محاسبه نفس
تردیدی نیست که محاسبه نفس، پیامدهای مطلوبی دارد که در جهت اصلاح و رشد آدمی تا مدارج کمال است. به عبارت دیگر، اگر نتیجه ارزیابی رفتار خویش مثبت
