مباح است، اما زیاده‌روی در آن موجب غفلت و گناه می‌شود و اخلاق پسندیده را در معرض تهدید قرار می‌دهد.

۶. به تأخیر انداختن امیال

یکی از روش‌های سختگیری بر خود برای رسیدن به توان کنترل نفس، به تأخیر انداختن میل است. اگر انسان قادر به مهار امیال خود نباشد و نتواند آن را تا زمان مناسبش به تأخیر اندازد، در حقیقت اسیر امیال خود بوده، هواهای نفسانی او را همچون زندانی، در بند کشیده است؛ درحالی که آموزه‌های دینی، ما را به شیوه‌های به بند کشیدن هواهای نفسانی و اسیر کردن آن به جای اسیر آن شدن آگاه کرده است. به تأخیر انداختن و فرونشاندن تمایلات، یکی از این روش‌هاست. نفس آدمی همچون کودکی است که برای برآورده شدن خواسته‌هایش، والدین خود را تحت فشار می‌گذارد. گاه کودک نفس را باید با وعدة آینده، ‌آرام کرد و مانع بی‌تابی او شد. البته باید سعی کرد راه رساندن صحیح کودکِ نفس را به تمایلاتش یافت و همان‌گونه که بیان شد، حداقل تمایلاتش را از راه حلال ارضا کرد. در غیر این صورت، وعده‌های توخالی و به تأخیر انداختن مکرر بدون کمترین ارضا، می‌تواند به طغیان و سرکشی کنترل‌ناپذیر بینجامد. برای به تأخیر انداختن امیال و خواهش‌های نفسانی، افزون بر وعده دادن به خود برای ارضای خواهش‌های نفس از مسیر حلال، راه دیگری که از آن به «تصعید» یاد می‌شود وجود دارد. مقصود از تصعید آن است که نفس خویش را به پاداشی برتر از آنچه میل دارد وعده دهیم. وعده‌هایی که خدای متعال به نیکوکاران داده و نعمت‌های وصف‌ناشدنی و درک‌نشدنی به آن‌ها داده است، از جمله این وعده‌ها می‌تواند باشد. اینکه قرآن کریم به پاداش‌های بسیار وعده داده و تصریح می‌کند که وعده‌های الهی حق است^۱ و تخلّف نمی‌پذیرد،^۲ در واقع استفاده از راهکار تصعید است تا بندگانش را به اعمال نیک و اطاعت از ذات مقدسش ترغیب کند و به آنان توان به تأخیر انداختن و مقابله با هواهای نفسانی را بدهد. همچنین با ترهیب یا ترساندن از عذاب الهی و یادآوری

۴. اکتفا به حلال و پرهیز از حرام

اهتمام به رعایت حدود الهی و اکتفا به آنچه او حلال دانسته، و جدیت در تجاوز نکردن به حدود تعیین‌شده در شرع مقدس، نخستین گام در تهذیب نفس و تربیت آن است. البته گرچه این امر در نگاه اول متوجه احکام شرعی است، روشن است که بسیاری از احکام شرعی از منظری دیگر، اخلاقی نیز به ‌شمار می‌آید. ازاین‌رو اهتمام به پایبندی به حدود الهی فقط در زمره احکام شرعی زیرمجموعه علم فقه نیست و می‌تواند حکم اخلاقی نیز به ‌شمار آید. پس توجه به حد و مرزهای تعیین‌شده در احکام فقهی و اخلاقی شرع مقدس، نخستین و مهم‌ترین حرکت در اصلاح نفس است؛ لذا در قرآن کریم بارها متجاوزان از حدود الهی توبیخ شده و به عذاب دردناک قیامت وعده داده شده‌‌اند^۱ و در روایات متعدد، برترینِ اعمال پرهیز از ارتکاب محرمات و اکتفا به حلال خدا شمرده شده است^۲ و بهترینِ اعمال، عملی خوانده شده است که در جهت انجام‌دادن تکلیف باشد.^۳

۵. ارضای حداقلیِ غرایز

گاه در احادیث، به بسنده کردن به مقدار کم در لذات جسمانی و ارضای حداقلیِ غرایز سفارش شده است که خودْ نوعی سختگیری بر نفس است. پرهیز از زیاده‌روی در لذاتی چون خوردن و خوابیدن، آن هنگام که از مسیر حلال باشد، برای کنترل نفس و تسلط بر آن بسیار حایز اهمیت بوده، حد نگه داشتن در آن امور از مصادیق سختگیری بر نفس است. دراین‌خصوص در بحث کنترل اعضا و جوارح، به‌تفصیل مطالبی بیان شد. برای مصادیق ارضای حداقلی می‌توان به کم‌خوردن، سکوت و خاموشی یا به تعبیری کم‌گویی^۴ و کم‌خندیدن، و فضیلت و اهمیتی که در روایات برای این امور بیان شده اشاره کرد. بی‌تردید این کارها ذاتاً