271
رفتار اخلاقی انسان با خود

۴. کنترل گوش

امام سجاد درباره گوش و حق آن بر صاحبش می‌‌فرماید:

و أما حق السمع فتنزیهه عن أن تجعله طریقا إلی قلبک إلا لفوهة کریمة تحدث فی قلبک خیرا أو تکسب خلقا کریما فإنه باب الکلام إلی القلب یؤدی إلیه ضروب المعانی علی ما فیها من خیر أو شر:۱

و اما حق گوش، آن است که آن را از شنیدن صداهایی جز صداهای نیک که در دلت تأثیر نیکو برجای می‌‌گذارد، یا موجب فراگیری اخلاق نیک می‌‌شود دور نگه داری؛ زیرا گوش دری است که سخن از آن به قلب راه می‌‌یابد و معانی نیک و بد را به آن می‌‌رساند.

امام سجاد علیه السلام گوش را دریچه‌ای به سوی قلب دانسته، از آدمی می‌‌خواهد گوشِ خویش را فقط راهی برای رساندن صداهای نیک به قلب قرار دهد و به صداها و سخنان ناروا که تأثیر نامطلوب در قلب و روح برجای می‌‌گذارد اجازه ورود ندهد؛ به هر آوایی گوش نسپارد و شنیدنی‌هایش بر اساس موازین الهی گزینش شود تا از این طریق حق گوش و قلب خود را به‌جای آورده، اخلاق اسلامی را درباره گوش و قوای شنوایی خود و همچنین حق قلب خویش را رعایت کرده باشد.

۵. کنترل چشم

آن حضرت، چشم را نیز صاحب حق، و آدمی را به رعایت آن مکلف می‌داند:

و أما حق بصرک فغضه عما لا یحل لک و ترک ابتذاله إلا لموضع عبرة تستقبل بها بصرا أو تستفید بها علما، فإن البصر باب الاعتبار:۲

و اما حق چشم بر تو این است که آن را از هرچه بر تو حلال و روا نیست بپوشانی و مبتذلش نکنی، مگر برای عبرت‌آموزی، به گونه‌ای که از آن بینا شوی یا پاداشی به دست آوری؛ زیرا دیده وسیلة عبرت‌گیری است.

به‌طورکلی کنترل نگاه خویش و مراقبت از چشم دوختن به حرام، و استفاده از چشم برای عبرت گرفتن در زندگی و فراگرفتن دانش و انجام‌دادن کارهای مباح در

1.. تحف العقول: ص۴۴۵.

2.. همان.


رفتار اخلاقی انسان با خود
270

۳. کنترل خواب و استراحت

یکی دیگر از رفتارهای انسان با خود، اقداماتی است که می‌‌تواند به ایجاد برخی عادات پسندیده یا ناپسند منجر شود. بدیهی است هر انسان برای نیل به کمال و سعادت خود می‌‌بایست تلاش خود را در جهت ایجاد عادات نیک، و از بین بردن عادات زشت و ناپسند به‌کار گیرد. یکی از این اقدامات مهم، تنظیم زمان و مقدار خواب است. بر اساس آنچه در متون دینی به آن تصریح شده است، میزان خواب هر فرد می‌‌تواند در نورانیت یا قساوت قلب او مؤثر باشد، یا موجبات تقرب او به خداوند یا دوری او از خداوند را فراهم آورد. این امر ضرورت توجه به ایجاد عادتی صحیح درباره خواب و استراحت را می‌‌رساند؛ زیرا در صورت بی‌توجهی یا عدم پایبندی به رفتار صحیح در ارتباط با خواب و استراحت خود، سلامت جسمی و روحی و روانی خویش را به خطر انداخته‌ایم و به خود زیان وارد کرده‌ایم؛ و این با آنچه از نظر اخلاقی در ارتباط با بدن خویش به آن مکلف هستیم منافات خواهد داشت. پیامبر خدا صلی الله علیه و اله درباره اوقات خواب می‌‌فرماید:

النوم من أول النهار خرق، و القائلة نعمة، و النوم بعد العصر حمق، و بین العشاءین یحرم الرزق:۱

خواب در اول روز ناتوانی است، قبل از ظهر نعمت است، بعد از فرارسیدن عصر حماقت است و بین مغرب و عشا موجب محرومیت از روزی می‌شود.

امام صادق علیه السلام تأثیر خواب زیاد در انسان را این‌گونه بیان می‌‌دارد:

إن الله عز و جل یبغض کثرة النوم و کثرة الفراغ.۲

خداوند، بسیار خوابیدن و بیکاری زیاد را مبغوض می‌‌دارد.

ایشان می‌فرماید:

کثرة النوم مذهبة للدین و الدنیا.۳

خواب زیاد، دین و دنیا را می‌‌برد.

1.. مستدرک سفینة البحار: ج۱ ص۱۹۲.

2.. الكافی: ج۵ ص۸۴ ح۱.

3.. بحار الانوار: ج۷۳ ص۱۸۰ ح ۹.

  • نام منبع :
    رفتار اخلاقی انسان با خود
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1392
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 7180
صفحه از 327
پرینت  ارسال به