259
رفتار اخلاقی انسان با خود

دستیابی به این مهم، راهی مطمئن‌تر و دقیق‌تر از تمسک به راهنمایی‌های وحیانی و دل سپردن به معارف دینی وجود ندارد و هر راه و روش دیگر که برخاسته از تعالیم آسمانی پیامبران نباشد، سرانجامِ روشن و خوشایندی نخواهد داشت.

اما کسی که مالک نفس خود شد و آن را تحت کنترل درآورد و اجازه نداد هواهای نفسانی او را اداره کنند و به هر سمت‌وسو بکشند، سپس مطابق موازین شرعی که خدای متعال برای سعادت بشر ترسیم کرده رفتار کرد، در آن صورت مصداق انسان واقعی و مستحق سعادت و بهشت خواهد بود؛ آن‌گونه که امام صادق علیه السلام فرموده است:

من ملک نفسه إذا رغب، و إذا رهب، و إذا اشتهی، و إذا غضب، و إذا رضی، حرم الله جسده علی النار:۱

هر کس هنگام رغبت، ترس، علاقه، خشم و خشنودی، بر نفس خود مسلط شود، خدا آتش دوزخ را بر جسم او حرام خواهد کرد.

اما با توجه به متون دینی، برای کنترل نفس باید مجاری آن را شناخت. نگارنده بر این باور است که مهم‌ترین مجاری کنترل نفس، «فکر»، «قلب»، «رفتار» و «گفتار» است. پس کسی که این مجاری و مسیرها را شناخت و آن‌ها را کنترل کرد درحقیقت از نفس خود مراقبت کرده و بر آن مسلط شده است و خواهد توانست آن را از ارتکاب خطا و لغزش مصون دارد. به عبارت دیگر، ابعاد نفس انسان برای کنترل یافتن بر آن، فکر و قلب و جوارح است. اگر کنترل بر این سه تحقق یابد، کنترل بر نفس تحقق یافته است.

• کنترل فکر

یکی از راهکارهای کنترل نفس، کنترل فکر است. اما افزون بر اینکه این عمل می‌تواند به مصداق کنترل نفس به ‌شمار آید، خود نیز منشأ و مسیری به سوی کنترل نفس از ارتکاب بسیاری از خطا‌ها و لغزش‌ها است؛ زیرا بسیاری از رفتارهای ناپسند، ابتدا از فکر کردن به آن‌ها شروع می‌شود. به همین دلیل یکی از راه‌های مصون ماندن از ارتکاب خطاها این است که فکر خود را از توجه به رفتارهای

1.. کتاب من لا یحضره الفقیه: ج۴ ص۴۰۰ ح ۵۵۶۰؛ الامالی، صدوق ص۴۰۸.


رفتار اخلاقی انسان با خود
258

ابعاد کنترل نفس

اندیشمندانی که بر لزوم کنترل نفس تأکید داشته، یگانه راه موفقیت و سعادت بشر را تسلط بر نفس می‌دانند پرشمار و بسیارند، اما مسئله بسیار مهم در این مبحث، چگونگی سلطه برنفس و کنترل آن است. به نظر می‌رسد مخالفت هوای نفس، یا در اختیارگرفتن نفس سرکش و حاکم کردن عقل بر آن، کاری نیست که بتوان بدون کمک گرفتن از تعالیم آسمانی دین، به‌درستی در آن موفق شد. چه بسیار انحرافاتی که منشأ آن، جز اشتباه در چگونگی مقابله با هواهای نفسانی نبوده است. رهبانیت، صوفی‌گری، مرتاضی، عرفان‌های کاذب و بسیاری انحرافات دیگر، از همین امر ناشی شده است. مشکل اغلب این گروه‌ها این است که فهمیده‌اند برای سعادتمندی و رهایی از ماهیت حیوانی، باید با هواهای نفسانی مقابله کرد و آن را تحت کنترل عقل درآورد؛ اما هرگز چگونگی آن را نفهمیدند و این امر موجب انحراف و ابداع فِرَق و نِحله‌های بشری متعدد گردید.

ازآنجاکه انسان مخلوق خداست، چگونگی مخالفت با نفس و تسلط بر آن، درواقع چگونگی تسلط بر آفریده خداست. بنابراین بهترین راه تعامل و رفتار با آن، یا تسلط بر آن را فقط می‌توان از خداوند در مقام آفریننده استعلام کرد. پس برای

  • نام منبع :
    رفتار اخلاقی انسان با خود
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1392
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 7154
صفحه از 327
پرینت  ارسال به