مضطر، خوردنی یا آشامیدنی‌ای که به حکم اولی حرام است، با حکم ثانوی حلال می‌شود؛ یا «روزه‌» که در حالت عادی در ماه مبارک رمضان به حکم اولی واجب است، به حکم ثانوی حرام می‌‌شود. افزون بر آن، در سیره معصومان علیهم السّلام روایات بی‌شماری در تبیین امور مربوط به بهداشت و درمان وجود دارد که از اهتمام فراوان آموزه‌های دینی به مراقبت از سلامت جسم حکایت می‌‌کند. بنابراین بر اساس آنچه در منابع دینی منعکس شده است، آدمی‌نمی‌تواند هرگونه رفتاری با جسم خود داشته باشد و سلامت خود را به خطر اندازد. بر اساس آموزه‌های اسلامی، مراقبت از سلامت جسم برای همگان تکلیف شرعی، ضرورت اخلاقی و حق انسان بر نفس خویش به‌شمار می‌‌آید؛ و کوتاهی در انجام‌دادن این تکلیف، گناهی بزرگ و در بعضی موارد نابخشودنی به‌شمار می‌آید که عذاب ابدی دوزخ را در پی خواهد داشت.

استاد شهید مرتضی مطهری دراین‌باره می‌‌گوید: «اسلام ”تن‌پروری" به معنی ”نفس‌پروری" و شهوت‌پرستی را شدیداً محکوم کرده است، اما پرورش بدن به معنی مراقبت و حفظ سلامت و بهداشت را از واجبات شمرده است و هر نوع عملی را که برای بدن‏ زیان‌بخش باشد حرام شمرده است».^۱

بسیاری از فقهای بزرگ، محافظت از بدن را واجب، و زیان رساندن به آن را حرام دانسته‌اند و دیگران دست‌کم اضرار به نفس را جایز ندانسته و ادلّه شرعی را دراین‌خصوص برای حرمت زیان رساندن به بدن کافی نمی‌دانند، اما درباره عدم جواز آن اتفاق نظر دارند.^۲ البته بسیاری از فقها، منبع این حکم شرعی را عقل انسان می‌‌دانند و معتقدند این حکم عقلی، مبنای بسیاری از احکام شرعی دیگر شده، در فروع فقهی، آنجا که موضوع اضطرار مطرح می‌‌شود، حکم اولی به دلیل وجود اضطرار و وجوب محافظت از بدن برداشته می‌شود و حکم ثانویه که در جهت دفع ضرر از بدن است، به جای آن می‌نشیند. شیخ طوسی در کتاب الخلاف دفع ضرر و زیان از جان و مال را واجب می‌داند و می‌‌نویسد:

است. اهمیت علم پزشکی به اندازه‌ای است که در بیان پیامبر صلی الله علیه و اله قسیم علم دین قرار گرفته و دراین‌باره، ایشان در جمله‌ای صریح و روشن می‌‌فرماید: «العلم علمان، علم الادیان و علم الابدان؛^۱ دانش دو قسم است:‌ دانش مربوط به دین‌ها، و دانش مربوط به بدن‌ها». در برخی دیگر از روایات، علم سه یا چهار نوع دانسته شده است که در همه آن‌ها «علم الابدان» یا «طبّ الابدان» یکی از اقسام علوم دانسته شده است.^۲

اکنون این پرسش مطرح است که «آیا انسان به مثابه موجودی که خداوند او را آزاد آفریده و آزادی حقی طبیعی اوست، مالک و صاحب‌اختیار جسم خویش نیست؟». به‌راستی آیا انسان مجاز نیست به جسم خود آسیبی وارد آورد، یا عمر خود را کوتاه کند و به اختیار خود به زندگی‌اش پایان دهد؟ شاید پیروان برخی مکاتب، هرگونه تصمیم آدمی برای جسم خویش، و هرگونه تعامل با جسم خویش را مشروع بدانند و انسان را صاحب‌اختیار جسم خویش قلمداد کنند و به او اختیار دهند هرگونه رفتاری در رابطه با جسم خویش در پیش گیرد، اگرچه در جهت زیان‌رسانی به جسم خود باشد؛ اما همان‌گونه که گذشت، در تعالیم آسمانی دین مبین اسلام، جسم انسان امانتی است که در اختیار او قرار داده شده و او مکلف است امانتدار باشد و در محافظت از موهبت وجود، که پروردگار به او عطا کرده است، در راه دستیابی به سعادت و کمال بکوشد. همچنین در احکام شرعی، همواره سلامت جسم مکلَّفان، کانون توجه شارع مقدس بوده است. در اهمیت سلامت جسم مکلف از دیدگاه شرع مقدس، همین بس که آنجا که سلامت بدنِ آنان در معرض تهدید قرار می‌‌گیرد، برای حفظ سلامت یا تداوم زندگی، حرام‌ها حلال، و حلال‌ها حرام یا حتی واجب می‌شود و بسیاری از احکام شرعی تغییر می‌کند. به همین دلیل فقیهان از قاعده «لاضرر و لا ضرار فی الاسلام» و «کل مضرّ حرام» برای تبیین حرام و حلال شرعی استفاده می‌‌کنند.^۳ برای مثال، برای محافظت از جانِ انسان