217
رفتار اخلاقی انسان با خود

احساس عزتمندی سالم، پیامدهای متعددی دارد که بر شمردن آن‌ها از وظیفه این اثر خارج است؛ اما آنچه در اینجا لازم است ذکر شود این است که عزتمندی سالم و متعادل، نه فقط مانع رشد نمی‌شود، بلکه زمینه رشد را فراهم می‌آورد. همان‌گونه که از ابتدا گفته شد، احساس عزت نفس برایند همه شناخت‌ها و تجارب شخص در ارتباط با خود است. پس کسی که از خویشتن، شناخت و تجربه بالایی حاصل کرده است، از کاستی‌ها و ضعف‌های خود نیز آگاه است و برای خود ارزش قایل است، به ارزش‌های خود واقف است، عمر خود را بیهوده سپری نمی‌کند و یقیناً در جهت برطرف کردن یا جبران ضعف‌ها و عیوب خویش برآمده، مرتکب رفتاری ناپسند که در شأن موجودی شریف چون نفس خویش نیست، نخواهد شد. این امر مستلزم پیشرفت، رشد و حرکت به سوی کمال خواهد بود، درحالی که ابتلا به افراط و تفریط در خودتوانمندی، مانع رشد و کمال خواهد شد؛ زیرا افراط در آن، قوّت‌ها را بزرگ‌تر و بیشتر از آنچه هست می‌نمایاند و کاستی‌ها و ضعف‌ها را از نظر مخفی می‌کند؛ و


رفتار اخلاقی انسان با خود
216

عزت نفس و شجاعت است و می‌فرماید: «الشجاعة أحد العزین؛۱ شجاعت، یکی از دو مصداق عزت است». ایشان در بیان زیبای دیگری می‌فرماید: الشجاعة عز حاضر؛۲ شجاعت، عزت (احساس خودتوانمندی) حاضر (بالفعل) است».

اما این فقط پیامد عزت نفس نیست؛ زیرا کسی که به انجام‌دادن کار خود اطمینان دارد و از نتیجه آن نیز تا اندازه بسیار آگاه است و می‌داند که در انجام‌دادن آن موفق است و به نتیجه متوقع آن دست پیدا خواهد کرد، بردباری بیشتری در خود خواهد داشت و انتظار پیمودن ره صدساله را در یک شب در سر نمی‌پروراند و از مشکلات موجود بر سر راهش نمی‌هراسد یا بردباری و خویشتن‌داری‌اش را از کف نمی‌دهد. ازاین‌رو می‌بینیم که رسول خدا صلی الله علیه و اله می‌فرماید: «لا حلیم الا ذو عزة؛۳ فقط انسان عزیز، بردبار خواهد بود». امام علی علیه السلام در بیانی مشابه سخن پیامبر صلی الله علیه و اله می‌فرماید: «لا عز أرفع من الحلم؛۴ عزتی بالاتر از بردباری نیست».

همچنین چون او بر توان خود اتکا کرده، دل به خدا سپرده است و بر او توکل دارد، از بخشش و سخاوت نمی‌هراسد و در دستگیری از همنوعان خساست نمی‌ورزد: «الجود عز موجود؛۵ بخشش، عزت (احساس خودتوانمندی) بالفعل است».

مقصود از پیامدهایی که بیان شد، این نیست که این پیامدها فقط محصول عزت نفس آدمی است. آثار و پیامدهای متعدد دیگری نیز برای عزت نفس می‌توان برشمرد که سخن از آن‌ها در جای خود بسیار مهم و سودمند است. همچنین این پیامدها اگرچه از منظری معلول عزت نفس‌اند، خود می‌توانند از عوامل عزت و بلندمرتبگی آدمی در نظر همنوعانش به‌شمار آیند. در روایات متعدد، به این مطلب تصریح شده است. شکل زیر فرایند ایجاد عزت نفس و پیامدهای آن را نشان می‌دهد:

1.. میزان الحكمة: ج۲ ص۱۴۱۲.

2.. همان.

3.. مسند ابن حنبل: ج۳ ص۹.

4.. عیون الحکم و المواعظ: ص۵۳۷.

5.. همان: ص۱۷.

  • نام منبع :
    رفتار اخلاقی انسان با خود
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1392
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 7358
صفحه از 327
پرینت  ارسال به