هویت خودِ پویا به سوی کمال» را بیابد و از خود چنین برداشتی داشته باشد.^۱ وی همچنین درباره لزوم درک ارزشمندی خود می‌نویسد:

هنگامی انسان می‌‌تواند خیرخواه خویشتن باشد که اولاً: حقایقی به عنوان خیر و کمال برای وی مطرح شود؛ و ثانیاً: «خود» برای انسان با اهمیت جلوه کند. اگر «خود» برای انسان دارای اهمیت نباشد، در صدد شناسایی آنچه برای او مفید یا مضر است، برنخواهد آمد. بر اثر بی‌توجهی به دو عامل مذکور است که اغلب انسان‌ها خیرخواه خویشتن نیستند.^۲

خداوند، انسان را بارها تکریم کرده و در قرآن کریم به آن تصریح کرده است:

(وَ لَقَدْ کرَّمْنا بَنِی آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّیباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلی‏ کثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضِیلاً).^۳

و محققاً ما فرزندان آدم را بسیار گرامی داشتیم و آن‌ها را [بر مرکب] در برّ و بحر سوار کردیم و از هر غذای لذیذ و پاکیزه، آن‌ها را روزی دادیم و آن‌ها را بر بسیاری از مخلوقات خود برتری و فضیلت کامل بخشیدیم.

پیش‌تر، مطالب مربوط به کرامت نفس انسان در قرآن را به‌تفصیل بیان کردیم.^۴ روایات فراوانی نیز به جایگاه رفیع انسان تصریح کرده و او را از مشغول شدن به دنیا و غفلت از هدف اصلی آفرینش برحذر داشته است. از جمله این روایات، متونی است که بهای انسان را بهشت، و فروختن خود یا صرف کردن عمر خویش در دنیا را برای رسیدن به چیزی جز بهشتْ خسران و زیان می‌داند. امام علی‌ علیه السلام در جمله‌‌ای کوتاه ولی بسیار شیوا می‌فرماید: «لیس لانفسکم ثمن الا الجنة فلا تبیعوها الا بها.^۵ ارزش شما جز بهشت نیست؛ پس آن را به چیزی جز بهشت نفروشید». ایشان در حدیثی دیگر می‌گوید: «لیس عن الآخرة عوض و لیست الدنیا للنفس بثمن.^۶ برای آخرت، هیچ عوضی وجود ندارد و دنیا هم‌قیمت نفس [آدمی] نیست».

پس کسی که حرمت برادران دینی خود را رعایت نکند و با آنان مطابق شئون انسانی رفتار نکند، یکی از حقوق طبیعی او را پایمال کرده است و آن حق چیزی نیست جز حق حرمت و کرامت انسان. بر این اساس، کرامت و ارزش انسان، فطری اوست و نمی‌توان این حق را از او سلب کرد. ازاین‌رو کسی که به جایگاه انسان در عالم آفرینش آگاه باشد، هم در زمینه مراقبت از کرامت نفس خویش کوتاهی نمی‌کند، و هم به کرامت و حرمت دیگران تعرض نمی‌کند؛ همواره آنان را گرامی می‌‌دارد و با رفتاری کریمانه، با آنان تعامل دارد. با این نوع نگرش به وجود انسان، رفتارها اصلاح و حرمت‌ها حفظ می‌‌شود؛ زیرا کسی که دیگری را محترم نمی‌شمارد، پیش از آنْ خود را محترم نشمرده است و کسی که به دیگری بی‌احترامی کند یا حقی از دیگری را پایمال کند، قبل از آن، متعرض کرامت و بزرگواری خود شده، به حرمت خویش تعرض کرده است. البته در بیشتر متونِ روایی در‌این‌خصوص، حرمت و احترام «انسانِ مؤمن» پاس داشته شده است؛ اما باید پذیرفت که اسلام برای همه انسان‌ها احترام قایل است و به همین منظور مال، جان، آبرو و آزادی انسان‌ها را محترم شمرده و به مسلمانان اجازه نداده است حقوق غیر‌مسلمانان را پایمال کنند.

ز ـ انسان، موجودی ارزشمند

یکی از اقداماتی که می‌تواند به انسان کمک شایانی برساند، تلقی صحیح از خود یا خود‌ارزش‌‌گذاری مثبت، مبتنی بر قرآن و حدیث است. اینکه انسان بداند از جایگاه ارزشی بالایی برخوردار است، به برداشت او از خود می‌کند. تلقی انسان از خود، ممکن است به صورت ناخود‌آگاه در ضمیر انسان شکل گرفته باشد و خودِ فرد نیز آن را کشف نکرده و از آن آگاه نباشد. برای مثال، کرامت و شرافت انسان از جمله نعمات گران‌بهایی است که خداوند به نوع بشر عنایت کرده است، اما بسیاری از انسان‌ها از این مهم غفلت ورزیده‌ و جایگاه حقیقی خویش را در جهانِ آفرینش گُم کرده‌اند. شناخت ارزش‌های خویش وقتی رخ خواهد داد که آدمی بپذیرد موجودی به‌کلی دیگر و متمایز از موجودات دیگر است و نیل به کمالات انسانی را برای خویش بسیار برتر از دستیابی به تمایلات نفسانی بداند. استاد محمدتقی جعفری معتقد است انسان وقتی به سمت کمال حرکت خواهد کرد که در درون خود «من با