151
رفتار اخلاقی انسان با خود

ح ـ نتیجه

۱. اگر گوش و چشم می‌تواند ابزار شناخت ما باشد، پس احتمال بازتاب حقیقت، آن‌گونه که هست، توسط این اعضا و جوارح انسان وجود دارد. به عبارت دیگر، مشاهده و تجربه که امروزه به‌منزله یکی از روش‌های شناخت و معرفت، مورد تأکید روان‌شناسان و جامعه‌شناسان و به‌طورکلی دانشمندان تجربه‌گرا قرار گرفته، به تأیید آموزه‌های دینی اسلام نیز رسیده است.

۲. با عنایت به معرفی و به رسمیت شناختن معرفت عقلی، و همچنین معرفت قلبی و شهودی در آموزه‌های دینی، به‌خوبی روشن است که برخلاف دیدگاه تجربیون مبنی بر اینکه هرچه درستی‌اش با مشاهده و تجربه به اثبات رسیده، علم و دارای اعتبار است، یافته‌های عقلی که با برهان عقلی به دست می‌آ‌ید و نیز مشاهدات قلبی و شهودی، از اهمیت و اعتبار بسیاری برخوردار است و از معرفت حسی و تجربی ارزشمندتر و کارآمدتر به‌شمار می‌آیند. برای مثال، در روایاتْ بدترین بیماری، مرض قلب دانسته شده است.۱ بدیهی است معرفی بیماری قلب به مثابه بدترین بیماری، نشانه اهمیت معرفت‌های قلبی در مقابل معرفت‌های تجربی و عقلی است.

۳. روشن است که نادیده گرفتن توانمندی قلب در ادراکات شهودی، در حقیقت محروم کردن خویش از بخش وسیعی از معارف است؛ همان‌گونه که اگر ادراکات حس و تجربه و عقل را بی‌اعتبار بدانیم، شبیه همین محرومیت را در بُعد دیگری برای خود رقم زده‌ایم.

۴. ازآنجاکه ادراکات قلبی، از توان تحریک‌کنندگی بیشتری برخوردار است، نادیده گرفتن ادراکات قلبی و بی‌اعتبار دانستن آن، به معنای ساقط کردن اعتبار مهم‌ترین منبع ادراکی مربوط به دین است؛ چرا که برخی امور همچون «نفس»، «وجود خدا»، «توحید»، «معاد» و بسیاری از معارف دینی، بیش از آنکه با حس ادراک

1.. ر. ک: بحار الانوار: ج۶۷ ص۶۰ ح۴۱. امام علی علیه السلام: ان من البلاء الفاقة و اشد من الفاقة مرض البدن و اشد من مرض البدن مرض القلب.


رفتار اخلاقی انسان با خود
150

را به خطا می‌برد و رفتار زشتشان را در نظرشان می‌آراست.

ایشان در بیان دیگری می‌فرماید:

احذروا عدوا نفذ فی الصدور خفیا، و نفث فی الآذان نجیا:۱

از دشمنی که مخفیانه به سینه‌ها رخنه می‌کند و در گوش‌ها آهسته می‌دمد، پروا کنید.

امام زین‌العابدین علیه السلام در یکی از ادعیه خود، از شیطان به خداوند شکایت می‌کند و در وصف جفای او و چگونگی ایجاد باورهای نادرست در دل آدمی می‌فرماید:

إلهی أشکو إلیک عدوا یضلنی، و شیطانا یغوینی، قد ملأ بالوسواس صدری، و أحاطت هواجسه بقلبی، یعاضد لی الهوی، و یزین لی حب الدنیا، و یحول بینی و بین الطاعة و الزلفی:۲

خدایا، من نزد تو از دشمنی شکوه می‌کنم که مرا به بیراهه می‌کشاند و از شیطانی که گمراهم می‌سازد، سینه‌ام را از وسواس آکنده و وسوسه‌های او دلم را احاطه کرده است، هوسم را پشتیبانی می‌کند و دوستی دنیا را برایم می‌آراید و میان من و فرمان‌برداری از تو، جدایی می‌افکند.

امام حسین علیه السلام در راهنمایی فرد مخالفی که مردم را به مناظره می‌طلبید، او را از تصور نادرستش که منشأ شیطانی دارد باخبر می‌کند و می‌فرماید:

الشیطان لیوسوس للرجل و یناجیه و یقول: ناظر الناس لئلا یظنوا بک العجز و الجهل:۳

شیطان انسان را وسوسه کرده با او نجوا می‌کند که با مردم مناظره کن تا گمان نکنند نادان و ناتوانی.

1.. همان: خطبۀ ۸۳.

2.. بحار الانوار: ج۹۴ ص۱۴۳.

3.. منیة المرید: ص۱۷۱.

  • نام منبع :
    رفتار اخلاقی انسان با خود
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1392
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 7208
صفحه از 327
پرینت  ارسال به