109
رفتار اخلاقی انسان با خود

مراقبت از رِقّت و جلای قلب و برحذر بودن از رفتارهایی که به قساوت، بیماری و حتی مرگ قلب منجر می‌شود، بسیار توصیه شده است. بیانات قرآنی و روایی، کسانی را که معارف دینی را ادراک نمی‌کنند و به دعوت پیامبران لبیک نمی‌گویند، یا اهل گناه و فسادند، از قلب سالمی که باعث شود بفهمد و ادراک کنند محروم می‌شمارد. نمونه‌هایی از آیات قرآن عبارت است از:

(وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ کثِیراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لا یفْقَهُونَ بِها).۱

و حقاً آفریدیم برای جهنم، بسیاری از جن و انس را]چون که[دل داشتند، ولی با آن نمی‏فهمیدند.

(وَ مِنْهُمْ مَنْ یسْتَمِعُ إِلَیک وَ جَعَلْنا عَلی‏ قُلُوبِهِمْ أکنَّةً أنْ یفْقَهُوهُ).۲

و بعضی از آنان به تو گوش فرا می‏دهند و قرار دادیم بر دل‌هایشان پرده‏ها و حجاب‌هایی]که مانع می‏شود[از اینکه آن را بفهمند.

(أ فَلا یتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أمْ عَلی‏ قُلُوبٍ أقْفالُها).۳

آیا درباره قرآن نمی‏اندیشند، یا بر دل‌ها قفل‌هاشان زده شده]و از درک آن مانع می‏شود؟[.

(لَهُمْ قُلُوبٌ لا یفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أعْینٌ لا یبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا یسْمَعُونَ بِها).۴

دل دارند و با آن نمی‏فهمند، و چشم دارند و با آن نمی‏بینند، و گوش دارند و با آن نمی‏شنوند.

(فَإِنَّها لا تَعْمَی الْأبْصارُ وَ لکنْ تَعْمَی الْقُلُوبُ الَّتِی فِی الصُّدُورِ).۵

پس این چشم‌ها کور نیستند، بلکه دل‌هایی که در سینه‏ها هستند کورند.

علامه جعفری، قلب سلیم را قطب‌نمای انسان، و توانمند در شناخت جهان و انسان می‌داند و معتقد است یگانه ارمغانی که انسان باید از این دنیا به پیشگاه خداوند ببرد، قلب سلیم است:

1.. اعراف: ۱۷۹.

2.. انعام: ۲۵. جمله (وَ جَعَلْنا عَلى‏ قُلُوبِهِمْ أكِنَّةً أنْ یفْقَهُوهُ) در آیۀ ۴۶ سورۀ اسرا و آیۀ ۵۷ سورۀ كهف نیز آمده است.

3.. محمد: ۲۴.

4.. اعراف: ۱۷۹.

5.. حج: ۴۶.


رفتار اخلاقی انسان با خود
108

قلب قسی، نه معرفت نفس محقق خواهد شد و نه معرفت رب. پس همان‌گونه که در آیینه غبارآلود و مکدّر، تصویری نمی‌توان مشاهده کرد؛ انسان قسیّ‌القلب نیز به سوی هلاکت و ظلالت در حرکت است؛ زیرا وسیله کسب معرفت خود را از دست داده است و هر حرکت و تلاشی بدون شناخت، محکوم به شکست خواهد بود.

از امام باقر علیه السلام روایت شده است:

همانا خدا عِقاب‌هایی برای قلب‌ها و بدن‌ها پیش‌بینی کرده است: تنگیِ روزی، سستی در عبادت؛ و هیچ بنده‌ای به عقوبتی بزرگ‌تر از قساوت قلب مبتلا نشده‌ است.۱

استاد مصباح یزدی، ادراک را از جمله وظایف قلب برشمرده است:

یکی از آثاری که به «قلب» نسبت داده شده عبارت است از «ادراک» اعم از ادراک حصولی و ادراک حضوری که با تعابیر مختلف در قرآن مجید نشان داده می‏شود که فهمیدن و درک کردن، از شئون «قلب» و به تعبیر دیگری «فؤاد» است؛ ازاین‌روست که میبینیم قرآن با تعابیر مختلف و با استفاده از کلماتی از خانواده عقل و فهم و تدبر و... کار ادراک و عمل ادراک را به قلب نسبت می‏دهد؛ یعنی حتی در آنجا نیز که ادراک را از قلب نفی می‏کند، می‏خواهد این حقیقت را القاء کند که قلب، کار خودش را انجام نمی‏دهد و سالم نیست؛ یعنی شأن قلب این است که ادراک کند؛ پس اگر ادراک نمی‏کند، به‌خاطر عدم سلامت آن است؛ که اگر سالم می‏بود، ناگزیرْ عمل ادراک را انجام می‏داد.۲

وی سپس به آیات فراوانی اشاره کرده است که در قرآن کریم به این کارکرد قلب تصریح کرده است.۳

به نظر می‌رسد فراوانیِ آیات و روایاتی که به بیان این کارکرد قلب پرداخته است و نیز متونی که اهمیت شناختِ به‌دست آمده با قلب را بیان می‌کند، گویای مطابقت با واقع در شناخت حاصل‌شده توسط قلب است. به همین دلیل، در متون دینی به

1.. تحف العقول: ص۲۹۶: «ان لله عقوبات للقلوب و الابدان ظنک فی المعیشة و وهن فی العباده و ما ضرب عبد بعقوبة اعظم من قسوة القلب».

2.. اخلاق در قرآن: ج۱ ص۲۴۸.

3.. همان.

  • نام منبع :
    رفتار اخلاقی انسان با خود
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1392
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 7372
صفحه از 327
پرینت  ارسال به