101
رفتار اخلاقی انسان با خود

یا نوف إیاک أن تتزین للناس و تبارز الله بالمعاصی فیفضحک الله یوم تلقاه.۱

ای نوف، مبادا]رفتار[خود را برای مردم بیارایی و برای خدا گناهان را آشکار کنی؛ که دراین‌صورت خداوند، در روز ملاقات تو را رسوا خواهد کرد.

از امام باقر علیه السلام این‌گونه روایت شده است که فرمود:

من کان ظاهره أرجح من باطنه خف میزانه.۲

هر کس آشکارش از پنهانش بهتر باشد، ترازوی اعمالش سبُک خواهد بود.

از امام صادق علیه السلام نیز چنین نقل شده است:

ما ینفع العبد یظهر حسنا و یسر سیئا، ألیس إذا رجع إلی نفسه، علم أنه لیس کذلک.۳

بنده چه سودی از آشکار کردن رفتار خوب و انجام دادن رفتار زشت در نهان خواهد برد؟ آیا وقتی به نفس خویش رجوع می‌کند، نمی‌داند که این‌گونه نیست؟!

بنابراین هدف اصلی از شناخت خویش، صداقت در گفتار و کردار، برقراری صحیح‌ترین روشِ برقراری رابطه با خدا، خود، همنوعان و طبیعت، و پیمودن بهترین و کوتاه‌ترین راه برای رسیدن به سعادت خواهد بود.

د ـ ابزار شناخت خود

پیش‌تر گفتیم که ماهیت شناخت خود، با شناخت‌های دیگر متفاوت نیست؛ بنابراین اگرچه عنوان بحث ما «ابزار شناخت خود» است، ابزاری که برای شناخت خود معرفی می‌کنیم، همان است که در شناخت‌های دیگر کاربرد دارد. اکنون که سخن از چگونگی حصول شناخت خود است، این پرسش به ذهن می‌آید که ابزارها و ادواتی که انسان برای خودآگاهی نیاز دارد کدام است؟ آیا همگان از ابزار یکسانی برای شناخت برخوردارند؟ چرا ابزارهای انسان برای کسب شناخت متعدد است؟ در پاسخ باید گفت علت حقیقی یادگیری، فقط خداست و او به بشر توان یادگیری داده و به او

1.. الامالی، صدوق: ص۲۷۸ ح۹.

2.. کتاب من لا یحضره الفقیه: ج۴ ص۴۰۴ ح ۵۸۷۰.

3.. الامالی، مفید: ص۲۱۴ ح۶.


رفتار اخلاقی انسان با خود
100

می‌شناسد؛ برخی بیشتر و برخی کمتر. از سوی دیگر، غالباً «خودِ آرمانی» یعنی معیارهای مطلوبی که تحقق آن‌ها را در وجود خود از آرمان‌ها می‌‌دانیم، با «خودِ مطلوب» از منظر ارزش‌های الهی و عقلانی فاصله بسیاری دارد. بنابراین توصیه و سفارش، به کسب معرفت و خودآگاهی بالا برای این است که فاصله «خودِ» آرمانی را با «خودِ» مطلوب الهی و انسانی به حداقل برسانیم تا آنچه در جستجویش هستیم، با آنچه باید در پی‌اش باشیم، مطابقت و قرابت بیشتری داشته باشد. در این جهت، شناخت نظری یا عقلی انسان که مبین جایگاه و ارزش او در جهان آفرینش و در میان مخلوقات خداوند است، معیارها را به ما معرفی می‌کند و شناخت قلبی، شناخت واقعی از «نفس خویش» را تحقق می‌‌بخشد. کارکرد شناخت نظری به منزله مرحله سوم، تطبیق شناخت نظری انسان با شناخت قلبی از خود، و سپس کشف فاصله‌ها و شکاف‌هاست. این اکتشاف باید انگیزه و شوق حرکت برای نزدیک کردن خود‌آگاهی (شناخت قلبی) به خودِ آرمانی (شناخت عقلی نظری) ایجاد کند. در این صورت است که هماهنگی میان خودِ آرمانی با رفتارهای بیرونی، و مطابقت آن‌ها بیشتر می‌شود. این افراد صادق‌تر، درستکار‌تر، و متخلق‌تر هستند.۱ آموزه‌های اسلامی نیز در صدد تطابق خودِ درونی با خودِ بیرونی است و زیبا جلوه دادن خودِ بیرونی را درحالی‌که خودِ درون، نازیباست نمی‌پسندد و مسلمانان را از اینکه در نظر مردم بهتر از آنچه هستند به نظر آیند، برحذر می‌دارد. برای مثال، پیامبر خدا صلی الله علیه و اله درباره تفاوت ظاهر و باطن رفتارها در اجتماع می‌فرماید:

من تزین للناس بما یحب الله، و بارز الله فی السر بما یکره [الله] لقی الله و هو علیه غضبان.۲

هر کس برای مردم، خود را به رفتاری که خدا دوست دارد بیاراید و در نهان، رفتاری انجام دهد که خدا نمی‌پسندد، خدا را ملاقات خواهد کرد درحالی‌که بر او غضبناک است.

نوف بکالی نقل می‌کند که امام علی علیه السلام به او فرمود:

1.. ر. ک: همان: ص۲۵.

2.. قرب الاسناد: ص۹۲ ح۳۰۹.

  • نام منبع :
    رفتار اخلاقی انسان با خود
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1392
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 8371
صفحه از 327
پرینت  ارسال به